Иордан
О ПРОИСХОЖДЕНИИ И ДЕЯНИЯХ ГЕТОВ
К оглавлению
DE ORIGINE ACTIBUSQUE
GETARUM
{1} Volentem me parvo subvectum navigio oram tranquilli litoris stringere et
minutos de priscorum, ut quidam ait, stagnis pisciculos legere, in altum, frater
Castali, laxari vela compellis relictoque opusculo, quod intra manus habeo, id
est, de adbreviatione chronicorum, suades, ut nostris verbis duodecem Senatoris
volumina de origine actusque Getarum ab olim et usque nunc per generationes regesque
descendentem in uno et hoc parvo libello choartem: dura satis imperia et tamquam
ab eo, qui pondus operis {2} huius scire nollit, inposita. nec illud aspicis,
quod tenuis mihi est spiritus ad inplendam eius tam magnificam dicendi tubam:
super omne autem pondus, quod nec facultas eorundem librorum nobis datur, quatenus
eius sensui inserviamus, sed, ut non mentiar, ad triduanam lectionem dispensatoris
eius beneficio libros ipsos antehac relegi. quorum quamvis verba non recolo, sensus
tamen et res {3} actas credo me integre retinere. ad quos et ex nonnullis historiis
Grecis ac Latinis addedi convenientia, initium finemque et plura in medio mea
dictione permiscens. quare sine contumelia quod exigisti suscipe libens, libentissime
lege; et si quid parum dictum est et tu, ut vicinus genti, commemoras, adde, orans
pro me, frater carissime. Dominus tecum. Amen.
{4} Maiores nostri, ut refert Orosius, totius terrae circulum Oceani limbo
circumseptum triquadrum statuerunt eiusque tres partes Asiam, Eoropam et Africam
vocaverunt. de quo trepertito orbis terrarum spatium innumerabiles pene scriptores
existunt, qui non solum urbium locorumve positiones explanant, verum etiam et
quod est liquidius, passuum miliariumque dimetiunt quantitatem, insulas quoque
marinis fluctibus intermixtas, tam maiores {5} quam etiam minores, quas Cycladas
vel Sporadas cognominant, in inmenso maris magni pelagu sitas determinant. Oceani
vero intransmeabiles ulteriores fines non solum describere quis adgressus est,
verum etiam nec cuiquam licuit transfretare, quia resistente ulva et ventorum
spiramine quiescente inpermeabilis {6} esse sentitur et nulli cognita nisi ei
qui eam constituit. ceterior vero eius pelagi ripa, quam diximus totius mundi
circulum, in modum coronae ambiens fines suos, curiosis hominibus et qui de hac
re scribere voluerunt perquaquam innotuit, quia et terrae circulum ab incolis
possidetur et nonnullae insule in eodem mare habitabiles sunt, ut in orientali
plaga et Indico Oceano Hyppodem, Iamnesiam, Solis perustam quamvis inhabitabilem,
tamen omnino sui spatio in longo latoque extensam; Taprobanem quoque, in qua (excepto
oppida vel possessiones) decem munitissimas urbes decoram; sed et aliam omnino
gratissimam Silefantinam: nec {7} non et Theron, licet non ab aliquo scriptore
dilucidas, tamen suis possessoribus affatim refertas. habet in parte occidua idem
Oceanus aliquantas insulas et pene cunctis ob frequentiam euntium et redeuntium
notas. et sunt iuxta fretum Gaditanum haut procul una Beata et alia quae dicitur
Fortunata. quamvis nonnulli et illa gemina Galliciae et Lysitaniae promuntoria
in Oceani insulas ponant, in quarum una templum Herculis, in alia monumentum adhuc
conspicitur Scipiones, tamen, quia extremitatem Galiciae terrae {8} continent,
ad terram magnam Europae potius quam ad Oceani pertinent insulas. habet tamen
et alias insulas interins in suo estu, quae dicuntur Baleares, habetque et alia
Mevania, nec non Orcadas numero XXXIII quamvis non omnes excultas. habet et {9}
in ultimo plagae occidentalis aliam insulam nomine Thyle, de qua Mantuanus inter
alia: "tibi serviat ultima Thyle". habet quoque is ipse inmensus pelagus
in parte artoa, id est septentrionali, amplam insulam nomine Scandzam, unde nobis
sermo, si dominus iubaverit, est adsumpturus, quia gens, cuius originem flagitas,
ab huius insulae gremio velut examen apium erumpens in terram Europae advinit:
quomodo vero aut qualiter, in subsequentibus, si dominus donaverit, explanavimus.
{10} Nunc autem de Brittania insula, que in sino Oceani inter Spanias, Gallias
et Germaniam sita est, ut potuero, paucis absolvam. cuius licet magnitudine olim
nemo, ut refert Libius, circumvectus est, multis tamen data est varia opinio de
ea loquendi. quae diu si quidem armis inaccensam Romanis Iulius Caesar proeliis
ad gloriam tantum quesitis aperuit: pervia deinceps mercimoniis aliasque ob causas
multis facta mortalibus non indiligenti, quae {11} secuta est, aetati certius
sui prodidit situm, quem, ut a Grecis Latinisque autoribus accepimus, persequimur.
triquadram eam plures dixere consimilem, inter septentrionalem occidentalemque
plagam projectam, uno, qui magnus est, angulo Reni hostia spectantem, dehinc correptam
latitudine oblique retro abstractam in duos exire alios, geminoque latere longiorem
Galliae praetendi atque Germaniae. in duobus milibus trecentis decem stadiis latitudo
eius ubi {12} patentior, longitudo non ultra septem mil. centum triginta duo stadia
fertur extendi; modo vero dumosa, modo silvestrae iacere planitiae, montibus etiam
nonnullis increscere: mari tardo circumfluam, quod nec remis facile inpellentibus
cedat, nec ventorum flatibus intumescat, credo, quia remotae longius terrae causas
motibus negant: quippe illic latius quam usquam aequor extenditur. refert autem
Strabo Grecorum nobilis scriptor tantas illam exalare nebulas, madefacta humo
Oceani crebris excursibus, ut subtectus sol per illum pene totum fediorem, qui
serenus est, diem negetur aspectui. noctem quoque clariorem in extrema eius {13}
parte minimamque Cornelius etiam annalium scriptor enarrat, metallis plurimis
cupiosam, herbis frequentem et his feraciorem omnibus, que pecora magis quam homines
alant: labi vero per eam multa quam maximae relabique flumina gemmas margaritasque
volventia. Silorum colorati vultus; torti pleroque crine et nigro nascuntur; Calydoniam
vero incolentibus rutilae cumae, corpora magna, sed fluuida: Gallis sive Spanis,
ut quibusque {14} obtenduntur, adsimiles. unde coniectavere nonnulli, quod ea
ex his accolas contiguo vocatos acceperit. inculti aeque omnes populi regesque
populorum; cunctos tamen in Calydoniorum Meatarumque concessisse nomina Dio auctor
est celeberrimus scriptor annalium, virgeas habitant casas, communia tecta cum
pecore, silveque {15} illis saepe sunt domus, ob decorem nescio an aliam quam
ob rem ferro pingunt corpora. bellum inter se aut imperii cupidine, aut amplificandi
quae possident, saepius gerunt, non tantum equitatu vel pedite, verum etiam bigis
curribusque falcatis, quos more vulgare essedas vocant. haec pauca de Brittaniae
insulae forma dixisse sufficiat.
Ad Scandziae insulae situm, quod superius reliquimus, redeamus, {16} de hac
etenim in secundo sui operis libro Claudius Ptolomeus, orbis terrae discriptor
egregius, meminit dicens: est in Oceani arctoi salo posita insula magna, nomine
Scandza, in modum folii cetri, lateribus pandis, per longum ducta concludens se.
de qua et Pomponius Mela in maris sinu Codano positam {17} refert, cuius ripas
influit Oceanus. haec a fronte posita est Vistulae fluminis, qui Sarmaticis montibus
ortus in conspectu Scandzae septentrionali Oceano trisulcus inlabitur, Germaniam
Scythiamque disterminans. haec ergo habet ab oriente vastissimum lacum in orbis
terrae gremio, unde Vagi fluvius velut quodam ventrae generatus in Oceanum undosus
evolvitur, ab occidente namque inmensu pelago circumdatur, a septentrione quoque
innavigabili {18} eodem vastissimo concluditur Oceano, ex quo quasi quodam brachio
exiente, sinu distento, Germanicum mare efficitur. ubi etiam parvae quidem, sed
plures perhibentur insulae esse dispositae, ad quas si congelato mari ob nimium
frigus lupi transierint, luminibus feruntur orbari. ita non solum inhospitalis
hominibus, {19} verum in etiam beluis terra crudelis est. in Scandza vero insula,
unde nobis sermo est, licet multae et diversae maneant nationes, septem tamen
eorum nomina meminit Ptolemaeus, apium ibi turba mellifica ob nimium frigore nusquam
repperitur, in cuius parte arctoa gens Adogit consistit, quae fertur in aestate
media quadraginta diebus et noctibus luces habere continuas, itemque brumali tempore
eodem dierum noctiumque numero luce {20} clara nescire. ita alternato merore cum
gandio benificio aliis damnoque impar est. et hoc quare quia prolixioribus diebus
solem ad orientem per axis marginem vident redeuntem, brevioribus vero non sic
conspicitur apud illos, sed aliter, quia austrinis signis percurrit, et quod nobis
videtur sol ab imo surgere, illos {21} per terrae marginem dicitur circuire, aliae
vero ibi sunt gentes Screrefennae, que frumentorum non queritant victum, sed camibus
ferarum atque ovis avium vivunt; ubi tanta paludibus fetura ponitur, ut et augmentum
prestent generi et satietatem ad cupiam genti. alia vero gens ibi moratur Suehans,
quae velud Thyringi equis utuntur eximiis, hi quoque sunt, qui in usibus Bomanornm
sappherinas pelles commercio interveniente per alias innumeras {22} gentes transmittunt,
famosi pellium decora nigridine, hi cum inopes vivunt, ditissime vestiuntur, sequitur
deinde diversarum turba nationum, Theustes, Vagoth, Bergio, Hallin, Liothida,
quorum omnium sedes sub uno plani ac fertilis, et propterea inibi aliarum gentium
incursionibus infestantur, post hos Ahelmil, Finnaithae, Fervir, Ganthigoth, acre
hominum genus et at bella prumtissimum. dehinc Mixi, Evagre, Otingis. hi omnes
excisis {23} rupibus quasi castellis inhabitant ritu beluino, sunt et his exteriores
Ostrogothae, Raumarici, Aeragnaricii, Finni mitissimi, Scandzae cultoribus omnibus
mitiores; nec non et pares eorum Vinoviloth; Suetidi, cogniti in hac gente reliquis
corpore eminentiores: quamvis et Dani, ex ipsorum stirpe progressi, Herulos propriis
sedibus {24} expulerunt, qui inter omnes Scandiae nationes nomen sibi ob nimia
proceritate affectant praecipuum. sunt quamquam et horum positura Grannii, Augandxi,
Eunixi, Taetel, Rugi, Arochi, Rauii, quibus non ante multos annos Roduulf rex
fuit, qui contempto proprio regno ad Theodorici Gothorum regis gremio convolavit
et, ut desiderabat, invenit, hae itaque gentes, Germanis corpore et animo grandiores,
pugnabant beluina saevitia.
{25} Ex hac igitur Scandza insula quasi officina gentium aut certe velut vagina
nationum cum rege suo nomine Berig Gothi quondam memorantur egressi: qui ut primum
e navibus exientes terras attigerunt, {26} ilico nomen loci dederunt. nam odieque
illic, ut fertur, Gothiscandza vocatur. unde mox promoventes ad sedes Vlmerugorum,
qui tunc Oceani ripas insidebant, castra metati sunt eosque commisso proelio propriis
sedibus pepulerunt, eorumque vicinos Vandalos iam tunc subiugantes suis aplicavere
victoriis. ubi vero magna populi numerositate crescente et iam pene quinto rege
regnante post Berig Filimer, filio Gadarigis, consilio sedit, ut {27} exinde cum
familiis Gothorum promoveret exercitus. qui aptissimas sedes locaquae dum quereret
congrua, pervenit ad Scythiae terras, quae lingua eorum Oium vocabantur: ubi delectatus
magna ubertate regionum et exercitus mediaetate transposita pons dicitur, unde
amnem traiecerat, inreparabiliter corruisse, nec ulterius iam cuidam licuit ire
aut redire. nam is locus, ut fertur, tremulis paludibus voragine circumiecta concluditur,
quem utraque confusione natura reddidit inpervium. verumtamen hodieque illic et
voces armentorum audiri et indicia hominum depraehendi commeantium {28} attestationem,
quamvis a longe audientium, credere licet. haec ergo pars Gothorum, quae apud
Filemer dicitur in terras Oium emenso amne transposita, optatum potiti solum,
nec mora ilico ad gentem Spalorum adveniunt consertoque proelio victoriam adipiscunt,
exindeque iam velut victores ad extremam Scythiae partem, que Ponto mari vicina
est, properant, quemadmodum et in priscis eorum carminibus pene storicu ritu in
commune recolitur: quod et Ablavius descriptor Gothorum gentis egregius {29} verissima
adtestatur historia, in quam sententiam et nonnulli consensere maiorum: Ioseppus
quoque annalium relator verissimus dum ubique veritatis conservet regulam et origines
causarum a principio revolvat. haec vero quae diximus de gente Gothorum principia
cur omiserit, ignoramus: sed tantu Magog eorum stirpe comemorans, Scythas eos
et natione et vocabulo asserit appellatos, cuius soli terminos, antequam aliud
ad medium deducamus, necesse est, ut iacent, edicere.
{30} Scythia si quidem Germaniae terre confines eo tenus, ubi Ister oritur
amnis vel stagnus, dilatatur Morsianus, tendens usque ad numina Tyram, Danastrum
et Vago. solam, magnumque illu Danaprum Taurumque montem, non illum Asiae, sed
proprium, id est Scythicum, per omnem Meotidis aditum, ultraque Meotida per angustias
Bosfori usque ad Caucasum montem amnemque Araxem ac deinde in sinistram partem
reflexa post mare Caspium, quae in extremis Asiae finibus ab Oceano eoroboro in
modum fungi primum tenuis, post haec latissima et rotunda forma exoritur, {31}
vergens ad Hunnus, Albanos et Seres usque digreditur, haec, inquam, patria, id
est Scythia, longe se tendens lateque aperiens, habet ab oriente Seres, in ipso
sui principio litus Caspii maris commanentes; ab occidente Germanos et flumen
Vistulae; ab arctu, id est septentrionali, circumdatur oceano, a meridiae Persida,
{32} Albania, Hiberia, Ponto atque extremo alveo Istri, qui dicitur Danubius ab
ostea sua usque ad fontem, in eo vero latere, qua Ponticum litus attingit, oppidis
haut obscuris involvitur, Boristbenide, Olbia, Callipolida, Chersona, Theodosia,
Careon, Myrmicion et Trapezunta, quas indomiti Scytharum nationes Grecis permiserunt
condere, sibimet commercia prestaturos, in cuius Scythiae medium est locus, qui
Asiam Europamque ab alterutro dividit, Riphei scilicet montes, qui Thanain vastissimum
fundunt intrantem {33} Meotida cuius paludis circuitus passuum mil. CXLIII, nusquam
octo ulnis altius subsidentis, in qua Scythia prima ab occidente gens residet
Gepidarum, que magnis opinatisque ambitur fluminibus. nam Tisia per aquilonem
eius chorumque discurrit; ab africo vero magnus ipse Danubius, ab eoo Flutausis
secat, qui {34} rapidus ac verticosus in Istri fluenta furens divolvitur. introrsus
illis Dacia est, ad coronae speciem arduis Alpibus eniunita, iuxta quorum sinistrum
latus, qui in aquilone vergit, ab ortu Vistulae fluminis per inmensa spatia Venetbarum
natio populosa consedit, quorum nomina licet nunc per varias familias et loca
mutentur, principaliter tamen Sclaveni et Antes nominantur, Sclaveni a civitate
{35} Novietunense et laco qui appellatur Mursiano usque ad Danastrum et in boream
Viscla tenus commorantur: hi paludes silvasque pro civitatibus habent. Antes vero,
qui sunt eorum fortissimi, qua Ponticum mare curvatur, a Danastro extenduntur
usque ad Danaprum, quae flumina multis mansionibus ab invicem {36} absunt, ad
litus autem Oceani, ubi tribus fancibus fluenta Vistulae fluminis ebibuntur, Vidivarii
resident, ex diversis nationibus adgregati; post quos ripam Oceani item Aesti
tenent, pacatum hominum genus omnino. quibus in austrum adsidet gens Acatzirorum
{37} fortissima, frugum ignara, quae pecoribus et venationibus victitat, ultra
quos distendunt supra mare Ponticum Bulgarum sedes, quos notissimos peccatorum
nostrorum mala fecerunt, hinc iam Hunni quasi fortissimorum gentium fecundissimus
cespes bifariam populorum rabiem pullularunt. nam alii Altziagiri, alii Saviri
nuncupantur, qui tamen sedes habent divisas: iuxta Chersonam Altziagiri; quo Asiae
bona avidus mercator importat, qui aestate campos pervagant effusas sedes, prout
armentorum invitaverint pabula, hieme supra mare Ponticum se referentes, Hunuguri
autem hinc sunt noti, quia ab ipsis pellium murinarum venit {38} commercium: quos
tantorum virorum formidavit audacia, quorum mansione prima in Scythiae solo iuxta
paludem Meotidem, secundo in Mysiam Thraciamque et Daciam, tertio supra mare Ponticum
rursus in Scythia legimus habitasse: nec eorum fabulas alicubi repperimus scriptas,
qui eos dicunt in Brittania vel in unaqualibet insularum in servitute redactos
et in unius caballi praetio a quodam ereptos, aut certe si quis eos aliter dixerit
in nostro urbe, quam quod nos diximus, fuisse exortos, nobis aliquid obstrepebit:
nos enim potius lectioni credimus quam fabulis anilibus consentimus.
{39} Ut ergo ad nostrum propositum redeamus, in prima sede Scythiae iuxta Meotidem
commanentes praefati, unde loquimur, Filimer regem habuisse noscuntur, in secunda,
id est Daciae, Thraciaeque et Mysiae solo Zalmoxen, quem mirae philosophiae eruditionis
fuisse testantur plerique scriptores annalium, nam et Zeutam prius habuerunt eruditum,
post etiam Dicineum, tertium {40} Zalmoxen, de quo superius diximus, nec defuerunt,
qui eos sapientiam erudirent, unde et pene omnibus barbaris Gothi sapientiores
semper extiterunt Grecisque pene consimiles, ut refert Dio, qui historias eorum
annalesque Greco stilo composuit. qui dicit primum Tarabosteseos, deinde vocatos
Pilleatos hos, qui inter eos generosi extabant, ex quibus eis et reges et sacerdotes
ordinabantur, adeo ergo fuere laudati Gaetae, ut dudum Martem, quem poetarum fallacia
deum belli pronuntiat, apud eos fuisse dicant {41} exortum, unde et Vergilius:
'gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis', quem Martem Gothi semper asperrima
placavere cultura (nam victimae eius mortes fuere captorum), opinantes bellorum
praesulem apte humani sanguinis effusione placandum, huic praede primordia vovebantur,
huic truncis suspendebantur exubiae, eratque illis religionis preter ceteros insinuatus
affectus, {42} cum parenti devotio numinis videretur inpendi, tertia vero sede
ao super mare Ponticum iam humaniores et, ut superius diximus, prudentiores effecti,
divisi per familias populi, Vesegothae familiae Balthorum, Ostrogothae praeclaris
Amalis serviebant.
{43} Quorum studium fuit primum inter alias gentes vicinas arcum intendere
nervis, Lucano plus storico quam poeta testante: 'Armeniosque arcus Geticis intendite
nervis'. ante quos etiam cantu maiorum facta modulationibus citharisque canebant,
Eterpamara, Hanale, Fridigerni, Vidigoiae et aliorum, quorum in hac gente {44}
magna opinio est, quales vix heroas fuisse miranda iactat antiquitas. tunc, ut
fertur, Vesosis Scythis lacrimabile sibi potius intulit bellum, eis videlicet,
quos Amazonarum viros prisca tradit auctoritas, de quas et feminas bellatrices
Orosius in primo volumine professa voce testatur, unde cum Gothis eum tunc dimicasse
evidenter probamus, quem cum Amazonarum viris absolute pugnasse cognoscimus, qui
tunc a Borysthene amne, quem accolae Danaprum vocant, usque ad Thanain fluvium
circa sinum paludis {45} Meotidis consedebant Thanain vero hunc dico, qui ex Ripheis
montibus deiectus adeo preceps ruit, ut, cum vicina flumina sive Meotis et Bosforus
gelu solidentur, solus amnium confragosis montibus vaporatus, numquam Scythico
duriscit algore, hic Asiae Europaeque terminus famosus habetur. nam alter est
ille, qui montibus {46} Chrinnorum oriens, in Caspium mare dilabitur, Danaper
autem ortus grande palude, quasi ex matre profunditur. hic usque ad medium sui
dulcis est et potabilis, piscesque nimii saporis gignit, ossa carentibus chartellagine
tantum habentes in corporis continentiam, sed ubi fit Ponto vicinior, parvum fontem
suscipit, cui Exampheo cognomen est, adeo amarum, ut, cum sit quadraginta dierum
itinere navigabilis, huius aquis exiguis inmutetur, infectusque ac dissimilis
sui inter Greca oppida Callipidas et Hypannis in mare defluat, ad cuius ostia
insula est in fronte, Achillis nomine. inter hos terra vastissima, silvis consita,
paludibus dubia.
{47} Hic ergo Gothis morantibus Vesosis, Aegyptiorum rex, in bellum inruit,
quibus tunc Tanausis rex erat, quod proelio ad Phasim fluvium, a quo Fasides aves
exortae in totum mundum epulis potentum exuberant, Thanausis Gothorum rex Vesosi
Aegyptiorum occurrit, eumque graviter debellans in Aegypto usque persecutus est,
et nisi Nili amnis intransmeabilis obstetisseut fluenta vel munitiones, quas dudum
sibi ob incursiones Aethiopum Vesosis fieri praecepisset, ibi in eius eum patria
extinxisset, sed dum eum ibi positum non valuisset laedere, revertens pene omnem
Asiam subiugavit et sibi tunc caro amico Somo, regi Medorum, ad persolvendum tributum
subditos fecit, ex cuius exercitu victores tunc nonnulli provincias subditas contuentes
{48} et in omni fertilitate pollentes deserta suorum agmina sponte in Asiae partibus
residerunt, ex quorum nomine vel genere Pompeius Trogus Parthorum dicit extitisse
prosapiem, unde etiam hodieque lingua Scythica fugaces quod est, Parthi dicnntur,
suoque generi respondentes inter omnes pene Asiae nationes soli sagittarii suxit
et acerrimi bellatores. de nomine vero, quod diximus eos Parthos, fugaces, ita
aliquanti aethymologiam traxerunt, ut dicerent Parthi, quia suos refugerunt parentes,
hunc ergo Thanausim regem Gothorum mortuum inter numina sui populi coluerut.
{49} Post cuius decessum et exercitu eius cum successores ipsius in aliis partibus
expeditione gerentibus feminae Gothorum a quadam vicina gente temptantur in praeda,
quae doctae a viris fortiter resisterunt hostesque super se venientes cum magna
verecundia abigerunt, qua patratae victoria fretaeque maioris audacia invicem
se cohortantes arma arripiunt elegentesque duas audentiores {50} Lampeto et Marpesia
principatui subrogarunt. quae dum curam gerunt, ut et propria defenderent et aliena
vastarent, sortitae Lampeto restitit fines patrios tuendo, Marpesia vero feminarum
agmine sumpta novum genus exercitui duxit in Asiam, diversasque gentes bello superans,
alios vero pace concilians; ad Cauchasum venit, ibique certum tempus demorans
loci nomen dedit Saxum Marpesiae, unde et Vergilius: 'ac si dura silex aut stet
Marpesia cautes', in eo loco, ubi post haec Alexander Magnus portas constituens
{51} Pylas Caspias nominavit, quod nunc Lazorum gens custodit pro munitione Romana.
hic ergo certum temporis Amazonas commanentes confortati sunt. unde egressi et
Alem fluvium, quod iuxta Gargaram civitatem praeterfluit, transeuntes, Armeniam,
Syriam Ciliciamque, Galatiam, Pisidiam omniaque Asiae loca aequa felicitate domuerunt;
Ioniam Eoliamque conversae deditas sibi provincias effecerunt. ubi diutius dominantes
etiam civitates castraque suo in nomine dicaverunt, Ephesi quoque templum Dianae
ob sagittandi ac venandi studium, quibus se artibus tradidissent, effusis opibus
mirae pulchritudinis condiderunt, tale {52} ergo Scythiae genitae feminae casu
Asiae regna potitae per centum pene annos tenuerunt et sic demum ad proprias socias
in cautes Marpesios, quas superius diximus, repedarunt, in montem scilicet Caucasi,
cuius montis quia facta iterum mentio est, non ab re arbitror eius tractum situmque
describere, quaudo maximam {53} partem orbis noscitur circuire iugo continuo.
is namque ab Indico mare surgens, qua meridiem respicit, sole vaporatus ardescit;
qua septentrione patet, rigentibus ventis est obnoxius et pruinis, mox in Syriam
curvato angulo reflexus, licet amnium plurimos emittat, in Vasianensem tamen regionem
Eufratem Tigrimque navigeros ad opinionem maximam perennium fontium cupiosis fundit
uberibus, qui amplexantes terras Syrorum Mesopotamiam et appellari faciunt et
videri, in sinum rubri maris fluenta deponentes. {54} tunc in boream revertens
Scythicas terras iugus antefatus magnis flexibus pervagatur atque ibidem opinatissima
flumina in Caspium mare profundens Araxem, Cysum et Cambisen continuatoque iugo
ad Ripheos usque in montes extenditur, indeque Scythicis gentibus dorso suo terminum
praebens ad Pontum usque discendit, consertisque collibus Histri quoque fluenta
contingit, quo amne {55} scissus dehiscens Scythia quoque Taurus vocatur, talis
ergo tantusque et pene omnium montium maximus excelsas suas erigens summitates
naturali constructione praestat gentibus inexpugnanda munimina. nam locatim recisus,
qua disrupto iugo vallis hiatu patescit, nunc Caspias portas, nunc Armenias, nunc
Cilicas, vel secundum locum quale fuerit, facit, vix tamen plaustro meabilis,
lateribus in altitudinem utremque desectis, qui pro gentium varietate diverso
vocabulo nuncupatur, hunc enim Lammum, mox Propanissimum Indus appellat; Parthus
primum Castram, post Nifatem edicit; Syrus et Armenus Taurum, Scytha Cauchasum
ac Bifeum, iterumque in fine Taurum cognominat; aliaeque conplurimae gentes huic
iugo dedere vocabulo, et quia de eius continuatione pauca libabimus, ad Amazonas,
unde divertimus, redeamus.
{56} Quae veritae, ne eorum prolis rarisceret, vicinis gentibus concubitum
petierunt, facta nundina semel in anno, ita ut futuri temporis eadem die revertentibus
in id ipsum, quidquid partus masculum edidisset, patri redderet, quidquid vero
feminei sexus nasceretur, mater ad arma bellica erudiret: sive, ut quibusdam placet,
editis maribus novercali odio infantis miserandi fata {57} rumpebant, ita apud
illas detestabile puerperium erat, quod ubique constat esse votivum. quae crudelitas
illis terrorem maximum comulabat opinionis vulgatae, nam quae, rogo, spes esset
capto, ubi indulgi vel filio nefas habebatur contra has, ut fertur, pugnavit Herculia,
et Melanis pene plus dolo quam virtute subegit Theseus vero Hippoliten in praeda
tnlit, de qua et genuit Hypolitum, hae quoque Amazones post haec habuere reginam
nomine Penthesileam, cuius Troiano bello extant clarissima documenta. nam hae
feminae usque ad Alexandrum Magnum referuntur tenuisse regimen.
{58} Sed ne dicas: de viris Gothorum sermo adsumptus cur in feminas tamdiu
perseverat? audi et virorum insignem et laudabilem fortitudinem. Dio storicus
et antiquitatum diligentissimus inquisitor, qui operi suo Getica titulum dedit
(quos Getas iam superiori loco Gothos esse probavimus, Orosio Paulo dicente) -
hic Dio regem illis post tempora multa commemorat nomine Telefum, ne vero quis
dicat hoc nomen a lingua Gothica omnino peregrinum esse, nemo qui nesciat animadvertat
usu pleraque nomina gentes amplecti, ut Romani Macedonum, Greci Romanorum, {59}
Sarmatae Germanorum, Gothi plerumque mutuantur Hunnorum. is ergo Telefus, Herculis
filius natus ex Auge, sororis Priami coniugio copulatus, procerus quidem corpore,
sed plus vigore terribilis, qui paternam fortitudinem propriis virtutibus aequans
Herculis genium formae quoque similitndinem referebat, huius itaque regnum Moesiam
appellavere maiores, quae provincia habet ab oriente ostia fluminis Danubii, a
meridie Macedonia, {60} ab occasu Histria, a septentrione Danubium. is ergo antefatus
habuit bellum cum Danais, in qua pugna Thesandrum ducem Greciae interemit et dum
Aiacem iniestus invadit Vliximque persequitur, vitibus equo cadente ipse corruit
Achillisque iaculo femur sauciatus diu mederi nequivit; Grecos tamen, quamvis
iam saucius, e suis finibus proturbavit, Thelepho vero defnncto Euryphylna filius
successit in regno, ex Priami Frygum regi germana progenitus. qui ob Casandrae
amorem bello interesse Troiano, ut parentibus soceroque ferret auxilium, cupiens,
mox venisset extinctus est.
{61} Tunc Cyrus, rex Persarum, post grande intervallum et pene post DCXXX annorum
tempore (Pompeio Trogo testante) Getarum reginae Thomyre sibi exitiabile intulit
bellum, qui elatus ex Asiae victoriis Getas nititur subiugare, quibus, ut diximus,
regina erat Thomyris, quae cum Abraxem amnem Cyri arcere potuisset accessum, transitum
tamen permisit, elegens armis eum vincere {62} quam locorum beneficio submovere;
quod et factum est et veniente Cyro prima cessit fortuna Parthis in tantum, ut
et filium Thomyris et plurimum exercitum trucidarent. sed iterato Marte Getae
cum sua regina Parthos devictos superant atque prosternunt opimamque praedam de
eis auferunt, ibique primum Gothorum gens sirica vidit tentoria, tunc Thomyris
regina aucta victoria tantaque praeda de inimicis potita, in partem Moesiae, quae
nunc a magna Scythia nomen mutuatum minor Scythia appellatur, {63} transiens,
ibi in Ponti Moesiaco litore Thomes civitatem suo de nomine aedificavit. dehinc
Darius, rex Persarum, Hystaspis filius, Antyri, regis Gothorum, filiam in matrimonio
postulavit, rogans pariter atque deterrens, nisi suam peragerent voluntatem, cuius
affinitatem Gotlii spernentes, legationem eius frustrarunt. qui repulsus dolore
fiammatus est et DCC milia armatorum contra ipsos produxit exercitum, verecundiam
suam malo pubtico vindicare contendens; navibusque pene a Chalcedona usque ad
Bizantium in instar pontium tabulatis atque consertis Thraciam petit et Moesiam;
pontemque rursus in Danubio pari modo constructum duobus mensibus crebris fatigatus
in Tapis VIII milia perdidit armatorum, timensque, ne pons Danubii ab eius adversariis
occuparetur, celeri fuga in Thracia repedavit, nec Mysiae solum {64} sibi credens
tutum fore aliquantulum remorandi, post cuius decessum iterum Xerses filius eius
paternas iniurias ulcisci se aestimans, cum sua septingenta et auxiliarium CCC
milia armatorum, rostratas naves mille ducentas, onerarias tria milia, super Gothos
ad bellum profectus nec temptare in conflictu praevaluit, eorum {65} animositate
et constantia superatus. sic namque ut venerat, absque aliquo certamine suo cum
robore recessit, Philippus quoque, pater Alexandri Magni, cum Gothis amicitias
copulans Medopam Gudilae regis filiam accepit uxorem, ut tali affinitate roboratus
Macedonum regna firmaret, qua tempestate Dio storico dicente Philippus inopia
pecuniae passus, Odyssitanam Moesiae civitatem instructis copiis vastare deliberat,
quae tunc propter vicinam Thomea Gothia erat subiecta, unde et sacerdotes Gothorum
illi qui pii vocabantur subito patefactis portis cum citharis et vestibus candidis
obviam egressi patriis diis, ut sibi propitii Macedonas repellerent, voce supplici
modulantes, quos Macedones sic fiducialiter sibi occurrere contuentes stupiscent
et, si dici fas est, ab inermibus terrentur armati, nec mora soluta acie quam
ad bellandum construxerant, non tantum ab urbis excidio abstinuerunt, verum etiam
et quos foris fuerant iure belli adepti, reddidernnt, {66} foedusque inito ad
sua reversi sunt, quod dolum post longum tempus reminiscens egregius Gothorum
ductor Sithalcus, CL virorum milibus congregatis Atheniensibus intulit bellum
adversus Perdiccam Macedoniae regem, quem Alexander apud Babylloniam ministri
insidiis potans interitum Atheniensium principatui hereditario iure reliquerat
successorem, magno proelio cum hoc inito Gothi superiores inventi sunt, et sic
pro iniuria, qua illi in Moesia dudum fecissent, isti in Grecia discurrentes cunctam
Macedoniam vastaverunt.
{67} Dehinc regnante Gothis Buruista Dicineus venit in Gothiam, quo tempore
Romanorum Sylla potitus est principatum, quem Dicineum suscipiens Buruista dedit
ei pene regiam potestatem; cuius consilio Gothi Germanorum terras, quas nunc Franci
optinent, {68} populati sunt. Caesar vero, qui sibi primus omnium Romanum vindicavit
imperium et pene omnem mundum suae dicioni subegit omniaque regna perdomuit, adeo
ut extra nostro urbe in oceani sinu repositas insulas occuparet, et nec nomen
Romanorum auditu qui noverant, eos Romanis tributarios faceret, Gothos tamen crebro
pertemptans nequivit subicere, Gaius Tiberius {69} iam tertius regnat Romanis:
Gothi tamen suo regno incolume perseverant, quibus hoc erat salubre, hoc adcommodum,
hoc votivum, ut, quidquid Dicineus eorum consiliarius precepisset, hoc modis omnibus
expetendum, hoc utile iudicantes, effectui manciparent, qui cernens eorum animos
sibi in omnibus oboedire et naturalem eos habere ingenium, omnem pene phylo- sophiam
eos instruxit: erat namque huius rei magister peritus. nam ethicam eos erudiens
barbaricos mores conpescuit; fysicam tradens naturaliter propriis legibus vivere
fecit, quas usque nunc conscriptas belagines nuncupant; logicam instruens rationis
eos supra ceteras gentes fecit expertes; practicen ostendens in bonis actibus
conversare suasit; theoreticen demonstrans signorum duodecem et per ea planetarum
cursus omnemque astronomiam contemplari edocuit, et quomodo lunaris urbis augmentum
sustinet aut patitur detrimentum, edixit, solisque globum igneum quantum terreno
orbe in mensura excedat, ostendit, aut quibus nominibus vel quibus signis in polo
caeli vergente et revergente trecentae quadraginta et sex stellae ab ortu in occasu
precipites ruant, exposuit. {70} qualis erat, rogo, voluptas, ut viri fortissimi,
quando ab armis quantolumcumque vacassent, doctrinis philosophicis inbuebantur?
videris unum caeli positionem, alium herbarum fruticumque explorare naturas, istum
lunae commoda incommodaque, illum solis labores adtendere et quomodo rotatu caeli
raptos retro reduci ad partem occiduam, qui ad orientalem plagam ire festinant,
{71} ratione accepta quiescere, haec et alia nonnulla Dicineus Gothis sua peritia
tradens mirabilis apud eos enituit, ut non solu mediocribus, immo et regibus imperaret,
elegit namque ex eis tunc nobilissimos prudentioresque viros, quos theologiam
instruens, numina quaedam et sacella venerare suasit fecitque sacerdotes, nomen
illis pilleatorum contradens, ut reor, quia opertis capitibus {72} tyaris, quos
pilleos alio nomine nuncupamus, litabant: reliquam vero gentem capillatos dicere
iusait, quod nomen Gothi pro magno suscipientes adhuc odie suis cantionibus reminiscent.
{73} Decedente vero Dicineo pene pari veneratione habuerunt Comosicum, quia
nec inpar erat sollertiae. hic etenim et rex illis et pontifex ob suam peritiam
habebatur et in summa iustitia populos iudicabat. et hoc rebus excedente humanis
Coryllus rex Gothorum in regno conscendit et per quadraginta annos in Dacia {74}
suis gentibus imperavit Daciam dico antiquam, quam nunc Gepidarum populi possidere
noscuntur. quae patria in conspectu Moesiae sita trans Danubium corona montium
cingitur, duos tantum habens accessus, unum per Boutas, alterum per Tapas, haec
Gotia, quam Daciam appellavereo maiores, quae nunc, ut diximus, Gepidia dicitur,
tunc ab oriente Aroxolani, ab occasu Iazyges, a septentrione Sarmatae et Bastemae,
a meridiae amnis {75} Danubii terminabant, nam Iazyges ab Aroxolanis Alnta tantum
fluvio segregantur, et quia Danubii mentio facta est, non ab re iudico pauca de
tali amne egregio indicare, nam hic in Alamannicis arvis exoriens sexaginta a
fonte suo usque ad ostia in Ponto mergentia per mille ducentorum passuum milia
hinc inde suscipiens flumina in modum spinae, quem costas ut cratem intexunt,
omnino amplissimus est, qui lingua Bessorum Hister vocatur, ducentis tantum pedibus
in altum aquam in alveo habet profundam, hic etenim amnis inter cetera fiumina
in magnum omnes superans praeter Nilum. haec de Danubio dixisse sufficiat. ad
propositum vero, unde nos digressimus, iubante domino redeamus.
{76} Longum namque post intervallum Domitiano imperatore regnante eiusque avaritiam
metuentes foedus, quod dudum cum aliis principibus pepigerant, Gothi solventes,
ripam Danubii iam longe possessam ab imperio Romano deletis militibus cum eorum
ducibus vastaverunt, cui provinciae tunc post Agrippam Oppius praeerat Savinus,
Gothis autem Dorpaneus principatum agebat, quando bello commisso Gothi, Romanos
devictos, Oppii Savini caput abscisum, multa castella et civitates invadentes
de parte {77} imperatoris publice depraedarunt qua necessitate suorum Domitianus
cum omni virtute sua Illyricum properavit et totius pene rei publicae militibus
ductore Fusco praelato cum lectissimis viris amnem Danubii consertis navibus ad
instar pontis transmeare {78} coegit super exercitum Dorpanei. tum Gothi haut
segnes reperti arma capessunt primoque conflictu mox Romanos devincunt, Fuscoque
duce extincto divitias de castris militum spoliant magnaque potiti per loca victoria
iam proceres suos, quorum quasi fortuna vincebant, non puros homines, sed semideos
id est Ansis vocaverunt, quorum genealogia ut paucis percurram vel quis quo parente
genitus est aut unde origo coepta, ubi finem effecit, absque invidia, qui legis,
vera dicentem ausculta.
{79} Horum ergo heroum, ut ipsi suis in fabulis referunt, primus fuit Gapt,
qui genuit Hulmul. Hulmul vero genuit Augis: at Augis genuit eum, qui dictus est
Amal, a quo et origo Amalorum decurrit: qui Amal genuit Hisarna: Hisarnis autem
genuit Ostrogotha: Ostrogotha autem genuit Hunuil: Hunuil item genuit Athal: Athal
genuit Achiulf et Odunlf: Achiulf autem genuit Ansila et Ediulf, Vultuulf et Hermenerig:
Vultuulf vero genuit Valaravans: Valaravans autem genuit Vinitharium: Vinitharius
quoque genuit {80} Vandiliarium: Vandalarius genuit Thiudemer et Valamir et Vidimir:
Thiudimir genuit Theodericum: Theodericus genuit Amalasuentham: Amalasuentha genuit
Athalaricum et Matesuentham de Eutharico viro suo, cuius affinitas generis sic
ad eam coniuncta {81} est, nam supra dictus Hermanaricus, filius Achiulf, genuit
Hunimundum: Hunimundns autem genuit Thorismundo: Thorismund vero genuit Berimud:
Berimud autem genuit Vetericum: Vetericus item genuit Eutharicum, qui coniunctus
Amalasuinthae genuit Athalaricum et Mathesuentam, mortuoque in puerilibus annis
Athalarico Mathesuenthae Vitigis est copulatus, de quo non suscepit liberum; adductique
simul a Belesario Constantinopolim: et Vitigis rebus excedente humanis Germanus
patricius fratruelis Iustiniani imp. eam in conubio sumens patriciam ordinariam
fecit; de qua et genuit filium item Germanum nomine, Germano vero defuncto ipsa
vidua perseverare disponit, quomodo autem aut qualiter regnum Amalorum distructum
est, loco suo, si dominus iubaverit, edicimus.
{82} Nunc autem ad id, unde digressum fecimus, redeamus doceamusque, quomodo
ordo gentis, unde agimus, cursus sui metam explevit, Ablabius enim storicus refert,
quia ibi super limbum Ponti, ubi eos diximus in Scythia commanere, ibi pars eorum,
qui orientali plaga tenebat, eisque praeerat Ostrogotha, utrum ab ipsius nomine,
an a loco, id est orientales, dicti sunt Ostrogothae, residui vero Vesegothae,
id est a parte occidua.
{83} Et quia iam superius diximus eos transito Danubio aliquantum temporis
in Mysiam Thraciamque vixisse, ex eorum reliquiis fuit et Maximinus imp. post
Alexandrum Mamaeae. nam, ut dicit Symmachus in quinto suae historiae libro, Maximinus,
inquiens, Caesar mortuo Alexandro ab exercitu effectus est imp., ex infimis parentibus
in Thracia natus, a patre Gotho nomine Micca, matre Halana, quae Ababa dicebatur.
is triennio regnans, dum in Christianos arma commoveret, imperium simul et vitam
amisit, nam {84} hic Severo imp. regnante et natalis die filii celebrante, post
prima aetate et rusticana vita de pascuis in militiam venit, princeps si quidem
militares dederat ludos; quod cernens Maximinus, quamvis semibarbarus aduliscens,
propositis praemiis patria lingua petit ab imperatore, ut sibi luctandi cum expertis
militibus licentiam daret. Severus, ammodum miratus magnitudinem formae - {85}
erat enim, ut fertur, statura eius procera ultra octo pedes - iussit eum lixis
corporis nexu contendere, ne quid a rudi homine militaribus viris eveniret imuriae.
tum Maximinus sedecim lixas tanta felicitate prostravit, ut vincendo singulos
nullam sibi requiem per intercapidinem temporis daret, hic captis praemiis inssus
in militiam mitti, primaque ei stipendia equesiria fuere. tertia post haec die,
cum imperator prodiret ad campum, vidit eum exultantem more barbarico iussitque
tribuno, ut eum cohercitum ad Romanam inbueret disciplinam, ille vero, ubi de
se intellexit principem {86} loqui, accessit ad eum equitantemque praeire pedibus
coepit, tum imperator equo ad lentum cursum calcaribus incitato multos urbes huc
atque illuc usque ad suam defatigationem variis deflexibus impedivit ac deinde
ait illi: "num quid vis post cursum, Thracisce, luctare?" respondit:
"quantum libet, imperator". ita Severus, ex equo desiliens, recentissimos
militum cum eo decertari iussit, at ille septem valentissimos iuvenes ad terram
elisit, ita ut antea nihil per intervalla respiraret, solusque a Caesare et argenteis
praemiis et aureo torque donatus est; iussus deinde inter {87} stipatores degere
corporis principalis. post haec sub Antonino Caracalla ordines duxit ac saepe
famam factis extendens plures militiae grados centuriatumque strenuitatis suae
praetium tulit. Macrino tamen postea in regno ingresso recusavit militiam pene
triennio, tribunatusque habens honore numquam se oculis Macrini {88} optulit,
indignum ducens eius imperium, qui perpetrato facinus fuerat adquisitum. ad Eliogabalum
dehinc quasi ad Antonini filium revertens tribunatum suum adiit et post hunc sub
Alexandrum Mamaeae contra Parthos mirabiliter dimicavit. eoque Mogontiaco militari
tumulto occiso ipse exercitus electione absque senatus consultu effectus est imperator,
qui cuncta bona sua in persecutione Christianorum malo voto foedavit, occisusque
Aquileia a Puppione, regnum reliquid Philippo. quod nos idcirco huic nostro opusculo
de Symmachi hystoria mutuavimus, quatenus gentem, unde agimus, ostenderemus ad
regni Romani fastigium usque venisse. ceterum causa exegit, ad id, unde digressimus,
ordine redeamus.
{89} Nam gens ista mirum in modum in ea parte, qua versabatur, id est Ponti
in litore Scythiae soli, enituit, sine dubio tanta spatia tenens terrarum, tot
sinos maris, is tot fluminum cursus, sub cuius saepe dextera Vandalus iacuit,
stetit sub praetio Marcomannus, Quadorum principes in servitute redacti sunt Philippo
namque ante dicto regnante Romanis, qui solus ante Constantinum Christianus cum
Philippo idem filio fuit cuius et secundo anno regni Roma millesimum annum explevit,
Gothi, ut adsolet, subtracta sibi stipendia sua aegre ferentes, de amicis effecti
sunt inimici. nam quamvis remoti sub regibus viverent suis, rei publicae tamen
Romanae {90} foederati erant et annua munera percipiebant quid multa transiens
tunc Ostrogotha cum suis Danubio Moesiam Thraciasque vastavit, ad quem rebellandum
Decius senator a Philippo dirigitur, qui veniens dum Getis nihil praevalet, milites
proprios exemptos a militia fecit vitae privatae degi, quasi eorum neglectu Gothi
Danubium transfretassent, factaque ut puta in suis vindicta ad Philippnm revertitur,
milites vero videntes se post tot labores militia pulsos, indignati ad Ostrogothae
regis Gothorum auxilium {91} confugerunt, qui excipiens eos eorumque verbis accensus
mox tricenta milia suorum armata produxit ad bellum adhibitis sibi Taifalis et
Astringis nonnullis, sed et Carporum trea milia, genus hominum ad bella nimis
expeditum, qui saepe fuere Romanis infesti; quos tamen post haec imperante Dioclitiano
et Maximiano Galerius Maximinus Caesar devicit et rei publicae Romanae subegit.
his ergo addens Gothos et Peucinos ab insula Peucis, quae in ostia Danubii Ponto
mergentia iacet, Argaithum et Gunthericum {92} nobilissimos suae gentis doctores
praefecit, qui mox Danubium vadati et de secundo Moesiam populati, Marcianopolim
eiusdem patriae urbem famosam metropolim adgrediuntur, diuque {93} obsessam accepta
pecunia ab his qui inerant reliquerunt. et quia Marcianopolim nominavimus, libet
aliqua de eius situ breviter intimare. nam hanc urbem Traianus imperator hac re,
ut fertur, aedificavit, eo quod Marciae sororis suae puella, dum lavat in flumine
illo qui nimii limpiditatis saporisque in media urbe oritur Potami cognomento,
exindeque vellit aquam haurire, casu vas aureum quod ferebat in profundum decidit,
metalli pondere praegravatum longeque post ab imis emersit; quod certe non erat
usitatum aut vacuum sorberi aut certe seme voratum undis respuentibus enatare,
his Traianus sub admiratione conpertis fontique numinis quoddam inesse credens
conditam civitatem germanae suae in nomine Marcianopolim nuncupavit.
{94} Abhinc ergo, ut dicebamus, post longam obsidionem accepto praemio ditatus
Geta recessit ad propria, quem cernens Gepidarum natio subito ubique vincentem
praedisque ditatum, invidia ductus arma in parentibus movit. quomodo vero Getae
Gepidasque sint parentes si quaeris, paucis absolvam, meminisse debes me in initio
de Scandzae insulae gremio Gothos dixisse egressos cum {95} Berich rege suo, tribus
tantum navibus vectos ad ripam Oceani citerioris, id est Gothiscandza. quarum
trium una navis, ut adsolet, tardior nancta nomen genti fertur dedisse; nam lingua
eorum pigra gepanta dicitur, hinc factum est, ut paulatim et {96} corruptae nomen
eis ex convicio is nasceretur Gepidas, nam sine dubio ex Gothorum prosapie et
hi trahent originem; sed quia, ut dixi, gepanta pigrum aliquid tardumque designat,
pro gratuito convicio Gepidarum nomen exortum est, quod nec ipsud credo falsissimum:
sunt etenim tardioris ingenii et graviores corporum velocitate, hi ergo Gepidae
tacti invidia, dum Spesis provincia commanerent in insulam Visclae amnis vadibus
circumactam, quam patrio sermone dicebant Gepedoios. nunc eam, ut fertur, insulam
gens Vividaria incolit ipsis ad meliores terras meantibus, qui Vividarii ex diversis
nationibus ac si in unum asylum collecti {97} sunt et gentem fecisse noscantur.
ergo, ut dicebamus, Gepidarum rex Fastida quietam gentem excitans patrios fines
per arma dilatavit. nam Burgundzones pene usque ad internicionem delevit aliasque
nonnullas gentes perdomuit, Gothos quoque male provocans consanguinitatis foedus
prius inportuna concertatione violavit superba admodum elatione iactatus, crescenti
populo {98} dum terras coepit addere, incolas patrios reddidit rariores, is ergo
missis legatis ad Ostrogotham, cuius adhuc imperio tam Ostrogothae quam Vesegothae,
id est utrique eiusdem gentes populi, subiacebant, inclusum se montium quaeritans
asperitate silvarumque densitate constrictum, unum poscens e duobus, ut aut bellum
sibi aut locorum suorum spatia praepararet, tunc Ostrogotha {99} rex Gothorum
ut erat solidi animi, respondit legatis bellum se quidem talem horrere durumque
fore et omnino scelestum armis confligere cum propinqis, loca vero non cedere.
quid multa? Gepidas in bella inruunt, contra quos, ne minor indicaretur, movit
et Ostrogotha procinctum, conveniuntque ad oppidum Galtis, iuxta quod currit fluvius
Auha, ibique magna partium virtute certatum est, quippe quos in se et armorum
et pugnandi similitudo commoverat; sed causa melior vivacitasque ingenii iubit
{100} Gothos. inclinata denique parte Gepidarum proelium nox diremit. tunc relicta
suorum strage Fastida rex Gepidarum properavit ad patriam, tam pudendis obprobriis
humiliatas, quam fuerat elationis erectus. redeunt victores Gothi Gepidarum discessione
contenti, suaque in patria feliciter in pace versantur, usque dum eorum praevius
existeret Ostrogotha.
{101} Pos cuius decessum Cniva, exercitum dividens in duas partes, nonnullos
ad vastandum Moesiam dirigit, sciens eam neglegentibus principibus defensoribus
destitutam; ipse vero cum LXX milibus ad Eusciam, id est Novas conscendit. unde
a Gallo duce remotus Nicopolim accedit, quae iuxta latrum fluvium eat constituta
notissima; quam devictis Sarmatis Traianus et fabricavit et appellavit Victoriae
civitatem, ubi Decio superveniente imperatore {102} tandem Cniva in Hemi partibus,
quae non longe aberant, recessit, unde apparatu disposito Philippopolim ire festinans,
cuius secessu Decius imperator cognoscens et ipsius urbis ferre subsidium gestiens
iugum Hemi montis transacto ad Beroam venit, ibique dum equos exercitumque lassum
refoveret, ilico Cniva cum Gothis in modum fulminis ruit, vastatoque Romano exercitu
imperatorem cum pauculis, qui fugere quiverant, ad Eusciam rursus trans Alpes
in Mysia proturbavit, ubi tunc Gallus dux limitis cum plurima manu bellantium
morabatur; collectoque tam exinde {103} quam de Vsco exercitu, futuri belli se
parat in aciae. Cniva vero diu obsessam invadit Philippopolim praedaque potitus
Prisco duce qui inerat sibi foederavit quasi cum Decio pugnaturum, venientesque
ad conflictum ilico Decii filium sagitta saucium crudeli funere confodiunt. quod
pater animadvertens licet ad confortandos animos militum fertur dixisse: "nemo
tristetur: perditio unius militis non est rei publicae deminutio". tamen,
paterno affectu non ferens, hostes invadit, aut mortem aut ultionem fili exposcens,
veniensque ad Abritto Moesiae civitatem circumseptus a Gothis et ipse extinguitur
imperii finem vitaeque terminum faciens. qui locus hodieque Decii ara dicitur,
eo quod ibi ante pugnam mirabiliter idolis immolasset.
{104} Defuncto tunc Decio Gallus et Volusianus regnnm potiti sunt Romanorum,
quando et pestilens morbus, pene istius necessitatis consimilis. quod nos ante
hos novem annos experti sumus, faciem totius orbis foedavit, supra modum tamen
Alexandriam totiusque Aegypti loca devastans, Dionysio storico auper hanc cladem
lacrimaviliter exponente, quod et noster conscribit venerabilis martyr Christi
et episcopus Cyprianus in libro, cuius titulus {105} est 'de mortalitate'. tunc
et Emilianus quidam Gothis saepe ob principum neglegentiam Mysiam devastantibus,
ut vidit licere nec a quoquam sine magno rei publicae dispendio removeri, similiter
suae fortunae arbitratus posse venire, tyrannidem in Moesia arripuit omneque manu
militari ascita coepit urbes et populos devastare. contra quem intra paucos menses
dum multitudo apparatus adcresceret, non minimum incomodum rei publicae parturivit;
qui tamen in ipso pene nefario conatus sui initio extinctus {106} et vitam etimperium,
quod inhiabat, amisit: supra dicti vero Gallus et Volusianus imperatores, quamvis
vix biennio in imperio perseverantes ab hac luce migrarunt, tamen ipsud biennium,
quod affuerunt, ubique pacati, ubique regnaverunt gratiosi, praeter quod unum
eorum fortunae reputatum est, id est generalis morbus, sed hoc ab imperitis et
calumniatoribus, qui vitam solent aliorum dente maledico lacerare. hi ergo mox
imperio adepti sunt, foedus cum gente pepigerunt Gothorum, et nec longo intervallo
utrisque regibus occumbentibus Gallienus arripuit principatum.
{107} Quod in omni lascivia resoluto Respa et Veduco Tharuaroque duces Gothorum
sumptis navibus Asiam transierunt, fretum Ellispontiacum transvecti, ubi multas
eius provinciae civitates populatas opinatissimum illud Ephesiae Dianae templum,
quod dudum dixeramus Amazonas condidisse, igne succendunt partibusque Bithiniae
delati Chalcedonam subverterunt, quam post Comelius Abitus aliqua parte reparavit,
quae hodieque, quamvis regiae urbis vicinitate congaudeat, signa tamen ruinarum
suarum {108} aliquanta ad indicium retinet posteritatis, hac ergo felicitate Gothi,
qua intraverunt partibus Asiae, praedas spoliaque potiti, Hellispontiacum fretum
retranseunt, vastantes itinere suo Troiam Iliumque, quae vix a bello illo Agamemnoniaco
quantulum se reparantes rursus hostili mucrone deletae sunt. post Asiae ergo tale
excidium Thracia eorum experta est feritatem, nam ibi ad radices Emi montis et
mari vicinam Anchialos civitatem adgressi mox {109} adeunt, urbem, quam dudum
Sardanaphalus, rex Parthorum, inter limbum maris et Emi radices locasset. ibi
ergo multis feruntur mansisse diebus aquarum calidarum delectati lavacris, quae
ad duodecimo miliario Anchialitanae civitatis sunt siti, ab imo suae fontis ignei
scaturrientes, et inter reliqua totius mundi thermarum innumerabilium loca omnino
precipua et ad sanitatem infirmorum efficacissima.
{110} Exinde ergo ad proprias sedes regressi post haec a Maximiano imperatore
rediguntur in auxilio Romanorum contra Parthos rogati, ubi omnino datis auxiliariis
fideliter decertati sunt sed postquam Caesar Maximinus pene cum eorum solacia
Narseum regem Persarum Saporis magni nepotem fugasset eiusque omnes opes simulque
uxores et filios depraedasset Achillemque in Alexandria Dioclitianus superasset
et Maximianus Herculius in Africa Quinquegentianos adtrivisset, pacem rei publicae
nancti coeperunt {111} quasi Gothos neglegere, nam sine ipsos dudum contra quasvis
gentes Romanus exercitus difficile decertatus est, apparet namque frequenter,
quomodo invitabantur sic: ut et sub Constantino rogati sunt et contra cognatum
eius Licimum arma tulerunt eumque devictum et in Thessalonica clausum privatum
ab imperio Constantini {112} victoris gladio trucidarunt. nam et ut famosissimam
et Romae emulam in suo nomine conderet civitatem, Gothorum interfuit operatio,
qui foedus inito cum imperatore quadraginta suorum milia illi in solacio contra
gentes varias obtulere; quorum et numerus et militia usque ad praesens in re publica
nominatur, id est foederati. tunc etenim sub Ariarici et Aorici regum suorum florebant
imperio. post quorum decessum successor regni extitit Geberich virtutis et nobilitatis
eximius.
{113} Nam hic Hilderith patre natus, avo Ovida, proavo Nidada, gloriam generis
sui factis illustribus exaequavit. primitias regni sui mox in Vandalica gente
extendere cupiens contra Visimar eorum rege qui Asdingorum stirpe, quod inter
eos eminet genusque indicat bellicosissimum, Deuxippo storico referente, qui eos
ab Oceano ad nostrum limitem vix in anni spatio pervenisse testatur prae nimia
terrarum inmensitate, quo tempore erant in eo loco {114} manentes, ubi nunc Gepidas
sedent, iuxta flumina Marisia, Miliare et Gilpil et Grisia, qui omnes supra dictos
excedet, erat namque illis tunc ab oriente Gothus, ab occidente Marcomanus, a
septentrione Hermundolus, a meridie Histrum, qui et Danubius dicitur, hic ergo
Vandalis commorantibus bellum indictum est a Geberich rege Gothorum ad litus praedicti
amnis Marisiae, ubi nec diu certatum est ex aequali, sed mox ipse rex Vandalorum
{115} Visimar magna parte cum gentis suae prosternitur. Geberich vero Gothorum
ductor eximius superatis depraedatisque Vandalis ad propria loca, unde exierat,
remeavit, tunc perpauci Vandali, qui evasissent, collecta inbellium suorum manu,
infortunata patria relinquentes Pannoniam sibi a Constantino principe petierunt
ibique per LX annos plus minus sedibus locatis imperatorum decretis ut incolae
famularunt, unde iam post longum ab Stiliconae mag. mil. et ex consule atque patricio
invitati Gallias occupaverunt, ubi finitimos depraedantes non adeo fixas sedes
habuerunt.
{116} Nam Gothorum rege Greberich rebus humanis excedente post temporis aliquod
Hermanaricus nobilissimus Amalorum in regno successit, qui multas et bellicosissimas
arctoi gentes perdomuit suisque parere legibus fecit. quem merito nonnulli Alexandro
Magno conparavere maiores, habebat si quidem quos domuerat Golthescytha Thiudos
Inaunxis Vasinabroncas Merens Mordens {117} Imniscaris Rogas Tadzans Athaul Navego
Bubegenas Coldas. sed cum tantorum servitio clarus haberetur, non passus est nisi
et gentem Herulorum, quibus praeerat Halaricus, magna ex parte trucidatam reliquam
suae subegeret dicioni. nam praedicta gens, Ablavio istorico referente, iuxta
Meotida palude inhabitans in locis stagnantibus, quas Greci ele vocant, Eluri
nominati sunt, {118} gens quantum velox, eo amplius superbissima. nulla si quidem
erat tunc gens, quae non levem armaturam in acie sua ex ipsis elegeret, sed quamvis
velocitas eorum ab is aliis crebro bellantibus evagaret, Gothorum tamen stabilitate
subiacuit et tarditati, fecitque causa fortunae. ut et ipsi inter reliquas gentes
Getarum regi {119} Hermanarico servirent post Herulorum cede item Hermanaricus
in Venethos arma commovit, qui, quamvis armis despecti, sed numerositate pollentes,
primum resistere conabantur, sed nihil valet multitudo inbellium, praesertim ubi
et deus permittit et multitudo armata ao advenerit, nam hi, ut in initio expositionis
vel catalogo gentium dicere coepimus, ab una stirpe exorti, tria nunc nomina ediderunt,
id est Venethi, Antes, Sclaveni; qui quamvis nunc, ita facientibus peccatis nostris,
ubique deseviunt, tamen tune omnes {120} Hermanarici imperiis servierunt. Aestorum
quoque similiter nationem, qui longissimam ripam Oceani Germanici insident, idem
ipse prudentia et virtute subegit omnibusque Scythiae et Germaniae nationibus
ac si propriis lavoribus imperavit.
{121} Post autem non longi temporis intervallo, ut refert Orosius, Hunnorum
gens omni ferocitate atrocior exarsit in Gothos. nam hos, ut refert antiquitas,
ita extitisse conperimus, Filimer rex Gothorum et Gadarici magni filius qui post
egressu Scandzae insulae iam quinto loco tenens principatum Getarum, qui et terras
Scythicas cum sua gente introisse superius a nobis dictum est, repperit in populo
suo quasdam magas mulieres, quas patrio sermone Haliurunnas is ipse cognominat,
easque habens suspectas de medio sui proturbat longeque ab exercitu suo fugatas
in solitudinem {122} coegit errare. quas spiritus inmundi per herimum vagantes
dum vidissent et eorum conplexibus in coitu miscuissent, genus hoc ferocissimum
ediderunt, quae fuit primum inter paludes, minutum tetrum atque exile quasi hominum
genus nec alia voce notum nisi quod humani sermonis imaginem adsignabat, tali
igitur Hunni stirpe creati Gothorum finibus advenerunt. quorum {123} natio saeva,
ut Priscus istoricus refert, Meotida palude ulteriore ripa insidens, venationi
tantum nec alio labore experta, nisi quod, postquam crevisset in populis, fraudibus
et rapinis vicinarum gentium quiete conturbans, huius ergo gentis, ut adsolet,
venatores, dum in interioris Meotidae ripam venationes inquirent, animadvertunt,
quomodo ex inproviso cerva se illis optulit ingressaque {124} paludem nunc progrediens
nunc subsistens index viae se tribuit, quam secuti venatores paludem Meotidam,
quem inpervium ut pelagus aestimant, pedibus transierunt mox quoque Scythica terra
ignotis apparuit, cerva disparuit quod, credo, spiritus {125} illi, unde progeniem
trahunt, ad Scytharum invidia id egerunt. illi vero, qui praeter Meotidam alium
mundum esse paenitus ignorabant, admiratione ducti terrae Scythicae et, ut sunt
sollertes, iter illud nullae ante aetati notissimum divinitus sibi ostensum rati,
ad suos redeunt, rei gestum edocent, Scythiam laudant persuasaque gente sua via,
qua cerva indice dedicerant, ad Scythiam properant, et quantoscumque prius in
ingressu Scytharum habuerunt, {126} litavere victoriae, reliquos perdomitos subegerunt,
nam mox ingentem illam paludem transierunt, ilico Alpidzuros, Alcildzuros, Itimaros,
Tuncarsos et Boiscos, qui ripae istius Scythiae insedebant, quasi quaedam turbo
gentium rapuerunt. Halanos quoque {127} pugna sibi pares, sed humanitate, victu
formaque dissimiles, frequenti certamine fatigantes, subiugaverunt nam et quos
bello forsitan minime superabant, vultus sni terrore nimium pavorem ingerentes,
terribilitate fugabant, eo quod erat eis species pavenda nigridinis et velud quaedam,
si dici fas est, informis offa, non facies, habensque magis puncta quam lumina.
quorum animi fiducia turvus prodet aspectus, qui etiam in pignora sua primo die
nata desaeviunt nam maribus ferro genas secant, ut ante {128} quam lactis nutrimenta
percipiant, vulneris cogantur subire tolerantiam. hinc inberbes senescunt et sine
venustate efoebi sunt, quia facies ferro sulcata tempestivam pilorum gratiam cicatricis
absumit exigui quidem forma, sed argutis motibus expediti et ad equitandum promptissimi,
scapulis latis, et ad arcos sagittasque parati firmis cervicibus et superbia semper
erecti, hi vero sub hominum figura vivunt beluina saevitia.
{129} Quod genus expeditissimum multarumque nationum grassatorem Getae ut viderunt,
paviscunt, suoque cum rege deliberant, qualiter tali se hoste subducant nam Hermanaricus,
rex Gotborum, licet, ut superius retulimus, multarum gentium extiterat triumphator,
de Hunnorum tamen adventu dum cogitat, Rosomonorum gens infida, quae tunc inter
alias illi famulatum exhibebat, tali eum nanciscitur occasione decipere. is dum
enim quandam mulierem Sunilda nomine ex gente memorata pro mariti fraudulento
discessu rex furore commotus equis ferocibus inligatam incitatisque cursibus per
diversa divelli praecipisset, fratres eius Sarus et Ammius, germanae obitum vindicantes,
Hermanarici latus ferro petierunt; quo vulnere saucius egram vitam corporis inbecillitate
contraxit. quam adversam eius valitudinem captans Balamber rex {130} Hunnorum
in Ostrogotharum parte movit procinctum, a quorum societate iam Vesegothae quadam
inter se intentione seiuncti habebantur. inter haec Hermanaricus tam vulneris
dolore quam etiam Hunnorum incursionibus non ferens grandevus et plenus dierum
centesimo decimo anno vitae suae defunctus est, cuius mortis occasio dedit Hunnis
praevalere in Gothis illis, quos dixeramus orientali plaga sedere et Ostrogothas
nuncupari.
{131} Vesegothae, id est illi alii eorum socii et occidui soli cultores, metu
parentum exterriti, quidnam de se propter gentem Hunnorum deliberarent, ambigebant,
diuque cogitantes tandem communi placito legatos in Romania direxerunt ad Valentem
imperatorem fratrem Valentiniani imperatoris senioris, ut, partem Thraciae sive
Moesiae si illis traderet ad colendum, eius se legibus eiusque vivere imperiis
subderentur. et, ut fides uberior illis haberetur, promittunt se, si doctores
linguae suae donaverit, fieri Christianos. {132} quod Valens conperto mox gratulabundus
annuit, quod ultro petere voluisset, susceptosque in partibus Moesiae Getas quasi
murum regni sui contra citeras statuit gentes, et quia tunc Valens imperator Arrianorum
perfidia saucius nostrarum partium omnes ecclesias obturasset, suae parti fautores
ad illos diriget praedicatores, qui venientes rudibus et ignaris ilico perfidiae
suae virus {133} infundunt. sic quoque Vesegothae a Valente imperatore Arriani
potius quam Christiani effecti. de cetero tam Ostrogothis quam Gepidis parentibus
suis pro affectionis gratia euangelizantes huius perfidiae culturam edocentes,
omnem ubique linguae huius nationem ad culturam huius sectae invitaverunt, ipsi
quoque, ut dictum est, Danubio transmeantes Daciam ripensem, Moesiam Thraciasque
permisso principis insederunt.
{134} Quibus evenit, ut adsolet genti, necdum bene loco fundatis, penuria famis,
coeperuntque primates eorum et duces, qui regum vice illis praeerant, id est Fritigernus,
Alatheus et Safrac, exercitus inopiam condolere negotiationemque a Lupicino Maximoque
Romanorum ducum expetere, verum quid non auri sacra fames compellit adquiescere?
coeperunt duces avaritia compellente non solum ovium bovumque carnes, verum etiam
canum et inmundorum animalium morticina eis pro magno contradere, adeo, ut {135}
quemlibet mancipium in uno pane aut decem libris came mercarent sed iam mancipiis
et supellectile deficientibus filios eorum avarus mercator victus necessitate
exposcit. haut enim secus parentes faciunt salute suorum pignorum providentes:
faciliusque deliberant ingenuitatem perire quam vitam, dum misericorditer alendus
quis venditur quam moriturus servatur, contigit etenim illo sub tempore erumnoso,
Lupicinus ut ductor Romanorum Fritigernum Gothorum regulum in convivio invitaret
dolumque ei, ut post exitus docuit, moliretur. {136} sed Fritigernus dolum nescius
cum paucorum comitatu ad convivium veniens, dum intus in preturio aepularetur,
clamorem miserorum morientium audiret: nam in alia parte socios eius reclausos
dum milites ducis sui iussu trucidare conarentur et vox morientium duriter emissa
iam suspectis auribus intonaret, ilico aperto dolo cognoscens Fritigernus evaginato
gladio e convivio non sine magna temeritate velocitateque egreditur suosque socios
ab imminenti morte ereptos {137} ad necem Romanorum instigat qui nancti occasione
votiva elegerunt viri fortissimi in bello magis quam in fame deficere, et ilico
in ducum Lupicini et Maximi armantur occisione. illa namque dies Gothorum famem
Romanorumque securitatem ademit, coeperuntque Gothi iam non ut advenae et peregrini,
sed ut cives et domini possessoribus imperare totasque partes septentrionales
{138} usque ad Danubium suo iuri tenere. quod conperiens in Antiochia Valens imperator
mox armato exercitu in Thraciarum partes egreditur; ubi lacrimabile bello commisso
vincentibus Gothis in quodam praedio iuxta Adrianopolim saucius ipse refugiens
ignorantibusque, quod imperator in tam vili casula delitisceret, Gothis, ignemque,
ut adsolet saeviente inimico, supposito, cum regali pompa crematus est, haut secus
quam dei prorsus iudicio, ut ab ipsis igni conbureretur, quos ipse vera fide petentibus
in perfidia declinasset ignemque caritatis ad gehennae ignem detorsisset. quo
tempore Vesegothae Thracias Daciaque ripense post tanti gloria tropaei tamquam
solum genitalem potiti coeperunt incolere.
{139} Sed Theodosio ab Spania Gratianus imperator electo et in orientali principatu
loco Valentis patrui subrogato, militaremque disciplinam mox in meliori statu
reposita ignavia priorum principum et desidia exclusa Gothus ut sensit, pertimuit.
nam inperator acri omnino ingenii virtuteque et consilio clarus dum praeceptorum
saeveritate et liberalitate blanditiaque sua remissum exercitum {140} ad fortia
provocaret at vero ubi milites principe meliore mutato fiduciam acceperunt, Gothos
impetere temptant eosque Thraciae finibus pellunt sed Theodosio principe pene
tunc usque ad disperationem egrotanti datur iterum Gotbis audacia divisoque exercitu
Fritigemus ad Thessaliam praedandam, Epiros et {141} Achaiam digressus est, Alatheus
vero et Safrac cum residuis copiis Pannoniam petierunt, quod cum Gratianus imperator,
qui tunc a Roma in Gallis ob incursione Vandalorum recesserat, conperisset, quia
Theodosio fatali desperatione succumbente Gothi maius saevirent, mox ad eos collecto
venit exercitu, nec tamen fretus in armis, sed gratia eos muneribusque victurus,
pacemque, victualia illis concedens, cum ipsis inito foedere fecit.
{142} Ubi vero post haec Theodosius convaluft imperator repperitque cum Gothis
et Romanis Gratiano imperatore pepigisse quod ipse optaverat, admodum grato animo
ferens et ipse in hac pace consensit, Aithanaricoque rege, qui tunc Fritigerno
successerat, datis sibi muneribus sociavit moribusque suis benignissimis ad {143}
se eum in Constantinopolim accedere invitavit, qui omnino libenter adquiescens
regia urbe ingressus est miransque: 'en', inquid, 'cerno, quod saepe incredulus
audiebam', famam videlicet tantae urbis; et huc illuc oculos volvens nunc situm
urbis commeatuque navium, nunc moenia clara prospectans miratur, populosque diversarum
gentium quasi fonte in uno e diversis partibus scaturriente unda, sic quoque milite
ordinato aspiciens: 'deus', inquit, 'sine dubio terrenus est imperator et quisquis
adversus eum manu {144} moverit, ipse sui sanguinis reus existit', in tali ergo
admiratione maioreque a principe honore suffultus paucis mensibus interiectis
ab hac luce migravit. quem princeps affectionis gratia pene plus mortuum quam
vivum honorans dignae tradidit sepulturae, ipse {145} quoque in exequiis feretro
eins praeiens. defuncto ergo Aithanarico cunctus eius exercitus in servitio Theodosii
imperatoris perdurans Romano se imperio subdens cum milite velut unum corpus effecit
militiaque illa dudum sub Constantino principe foederatorum renovata et ipsi dicti
sunt foederati, e quibus imperator contra Eugenium tyrannum, qui occiso Gratiano
Gallias occupasset plus quam viginti milia armatorum fideles sibi et amicos intellegens
secum duxit victoriaque de praedicto tyranno potitus ultionem exegit.
{146} Postquam vero Theodosius amator pacis generisque Gothorum rebus excessit
humanis coeperuntque eius filii utramque rem publicam luxuriose viventes adnihilare
auxiliariisque suis, id est Gothis, consueta dona subtrahere, mox Gothis fastidium
eorum increvit, verentesque, ne longa pace eorum resolveretur fortitudo, ordinato
super se rege Halarico, cui erat post Amalos secunda nobilitas Balthorumque ex
genere origo mirifica, qui dudum ob {147} audacia virtutis Baltha, id est audax,
nomen inter suos acceperat, mox ergo antefatus Halaricus creatus est rex, cum
suis deliberans suasit eos suo labore quaerere regna quam alienis per otium subiacere,
et sumpto exercitu per Pannonias Stilicone et Aureliano consulibus et per Sirmium
dextroque latere quasi viris vacuam intravit Italiam nulloque penitus obsistente
ad pontem {148} applicavit Candidiani, qui tertio miliario ab urbe aberat regia
Bavennate, quae urbs inter paludes et pelago interque Padi fluenta unius tantum
patet accessu, cuius dudum possessores, ut tradunt maiores, ???????, id est laudabiles,
dicebantur. haec in sino regni Romani super mare Ionio constituta ut in modum
insulae influentium {149} aquarum redundatione concluditur. habet ab oriente mare,
ad quam qui recto cursu de Corcyra atque Hellade partibus navigatur, dextrum latus
primum Epiros, dehinc Dalmatiam Liburniam Histriamque et sic Venetias radens palmula
navigat. ab occidente vero habet paludes, per quas uno angustissimo introitu ut
porta relicta est, a septentrionale quoque plaga ramus illi ex {150} Pado est,
qui Fossa vocitatur Asconis. a meridie item ipse Padus, quem Italiae soli fluviorum
regem dicunt, cognomento Eridanus, ab Augusto imperatore latissima fossa demissus,
qui septima sui alvei parte per mediam influit civitatem, ad ostia sua amoenissimum
portum praebens, classem ducentarum quinquaginta navium Dione referente tutissima
dudum credebatur recipere statione, qui {151} nunc, ut Favius ait, quod aliquando
portus fuerit, spatiosissimus ortus ostendit arboribus plenus, verum de quibus
non pendeant vela, sed poma. Trino si quidem urbs ipsa vocabulo gloriatur trigeminaque
positione exultat, id est prima Ravenna, ultima Classis, media Caesarea inter
urbem et mare, plena mollitiae harenaque minuta vectationibus apta.
{152} Verum enim vero cum in eius vicinitate Vesegotharum applicuisset exercitus
et ad Honorium imperatorem, qui intus residebat, legationem misisset, quatenus
si permitteret, ut Gothi pacati in Italia residerent, sic eos cum Romanorum populo
vivere, ut una gens utraque credere possit: sin autem aliter, bellando quis quem
valebat expellere, et iam securus qui victor existeret imperaret, sed Honorius
imperator utraque pollicitatione formidans suoque cum senatu inito consilio, quomodo
eos fines Italos expelleret, {153} deliberabat. cui ad postremum sententia sedit,
quatenus provincias longe positas, id est Gallias Spaniasque, quas pene iam perdidisset
Gizericique eas Vandalorum regis vastaret inruptio, si valeret, Halaricus sua
cum gente sibi tamquam lares proprias vindicaret donationem sacro oraculo confirmatam
consentiunt {154} Gothi hac ordinatione et ad patriam sibi traditam proficiscuntur,
post quorum discessu nec quicquam mali in Italia perpetraio Stilico patricius
et socer Honorii imperatoris - nam utramque eius filiam, id est Mariam et Thermantiam,
sibi princeps unam post unam consocians utramque virginem et intactam deus ab
hac luce vocavit - hic ergo Stilico ad Polentiam civitatem in Alpes Cottiarum
locatam dolose accedens, nihilque male suspicantibus {155} Gothis ad necem totius
Italiae suamque deformitatem ruit in bello, quem ex inproviso Gothi cernentes
primum perterriti sunt, sed mox recollectis animis et, ut solebant, hortatibus
excitati omnem pene exercitum Stiliconis in fuga conversum usque ad internicionem
deiciunt furibundoque animo arreptum iter deserunt et in Liguria post se, unde
iam transierant, revertuntur: eamque praedis spoliisque potiti Emiliam pari tenore
devastant Flamminiaeque aggerem inter Picenum et Tusciam usque ad urbem Romam
discurrentes, quidquid in utrumque latus fuit, in praeda diripiunt, {156} ad postremum
Romae ingressi Halarico iubente spoliant tantum, non autem, ut solent gentes,
igne supponunt nec locis sanctorum in aliquo paenitus iniuria inrogare patiuntur.
exindeque egressi per Campaniam et Lucania simili clade peracta Brittios accesserunt;
ubi diu resedentes ad Siciliam et exinde ad Africae terras ire deliberant Bryttiorum
si quidem regio in extremis Italiae finibus australi interiacens parti - angulus
eius Appinini montis initium fecit - Adriaeque pelagus velut lingua porrecta a
Tyrreno aestu seiungens nomen quondam a Bryttia sortitus regina. ibi {157} ergo
veniens Alaricus rex Vesegotharum cum opibus totius Italiae, quas in praeda diripuerat,
et exinde, ut dictum est, per Siciliam ad Africam quietam patriam transire disponens.
cuius, quia non est liberum quodcumque homo sine notu dei disposuerit, fretus
ille horribilis aliquantas naves submersit, plurimas conturbavit. qua adversitate
depulsus Halaricus, dum secum, quid ageret, deliberaret, {158} subito inmatura
morte praeventus rebus humanis excessit, quem nimia sui dilectione lugentes Busento
amne iuxta Consentina civitate de alveo suo derivato - nam hic fluvius a pede
montis iuxta urbem dilapsus fluit unda salutifera - huius ergo in medio alvei
collecta captivorum agmina saepulturae locum effodiunt, in cuius foveae gremium
Haliricum cum multas opes obruunt, rursusque aquas in suo alveo reducentes, et
ne a quoquam quandoque locus cognosceretur, fossores omnes interemerunt, regnumque
Vesegotharum Atauulfo eius consanguineo et forma menteque conspicuo tradent; nam
erat quamvis non adeo proceritate staturae formatus, quantum pulchritudine corporis
vultuque decorus.
{159} Qui suscepto regno revertens item ad Romam, si quid primum remanserat,
more locustarum erasit, nec tantum privatis divitiis Italiam spolians, immo et
publicis, imperatore Honorio nihil resistere praevalente, cuius et germanam Placidiam
Theodosii imperatoris {160} ex altera uxore filiam ab urbe captivam abduxit, quam
tamen ob generis nobilitatem formeque pulchritudine et integritate castitatis
adtendens in Foro Iuli Aemiliae civitate suo matrimonio legitime copulavit, ut
gentes hac societate conperta quasi adunatam Gothis rem publicam efficacius terrerentur,
Honorioque Augusto quamvis opibus exausto tamen iam quasi cognatum grato {161}
animo derelinquens, Gallias tendit, ubi cum advenisset, vicinae gentes perterritae
in suis se coeperunt finibus continere, qui dudum crudeliter Gallias infestassent,
tam Franci, quam Burgondiones, nam Vandali vel Alani, quos superius diximus permissu
principum Romanorum utramque Pannoniam resedere, nec ibi sibi metu Gothorum arbitrantes
tutum fore, si reverterentur, ad Gallias {162} transierunt. sed mox a Galliis,
quas ante non multum tempus occupassent, fugientes, Spanias se recluserunt, adhuc
memores ex relatione maiorum suorum, quid dudum Geberich Gothorum rex genti suae
prestitisset incommodi vel quomodo eos virtute sua {163} patrio solo expulisset,
tali ergo casu Galliae Atauulfo patuere venienti. confirmato ergo Gothus regno
in Gallis Spanorum casu coepit dolere, eosque deliberans a Vandalorum incursibus
eripere, suas opes Barcilona cum certis fidelibus derelictas plebeque inbelle,
interiores Spanias introibit, ubi saepe cum Vandalis decertans tertio anno, postquam
Gallias Spaniasque domuisset, occubuit gladio ilia perforata Euervulfi, de cuius
solitus erat ridere statura. post cuius mortem Segericus rex constituitur, sed
et ipse suorum fraude peremptus ocius regnum cum vita reliquid.
{164} Dehinc iam quartus ab Alarico rex constituitur Valia nimis destrictus
et prudens, contra quem Honorius imperator Constantium virum industria militari
pollentem multisque proeliis gloriosum cum exercitu dirigens, veritus, ne foedus
dudum cum Atauulfo inito ipse turbaret et aliquas rursus in re publica insidias
moliretur vicinas sibi gentes expulsas, simulque desiderans germanam suam Placidiam
subiectionis obprobrio liberare, paciscens cum Constantio, ut, aut bello aut pace
vel quo modo si eam potuisset {165} ad suum regnum reducere, ei eam in matrimonio
sociaret, quo placito Constantius obans cum copia armatorum et pene iam regio
apparatu Spanias petit. cui Vallias rex Gothorum non cum minori procinctu ad claustra
Pyrenei occurrit; ubi ab utraque parte legatione directa ita convenit pacisci,
ut Placidiam sororem principis redderet suaque solacia Romanae rei publicae, ubi
usus exegerit, non denegaret. eo namque tempore Constantinus quidam apud Gallias
invadens imperium filium suum Constantem ex monacho fecerat Caesarem: sed non
diu tenens regno praesumpto mox foederatos Gothos Romanosque ipse occiditur Arelato,
filius vero eius Vienna. post quos item Iovinus ac Sebastianus pari temeritate
rem publicam occupandam existimantes pari exitio perierunt.
{166} Nam duodecimo anno regni Valiae, quando et Hunni post pene quinquaginta
annorum invasam Pannoniam a Romanis et Gothls expulsi sunt, videns Valia Vandalos
in suis finibus, id est Spaniae solum, audaci temeritate ab interioribus partibus
Galliciae, ubi eos fugaverat dudum Atauulfus, egressos et cuncta in praedas vastare,
eo fere tempore, quo Hierius et Ardabures consules {167} processissent, nec mora
mox contra eos movit exercitum, sed Gyzericus rex Vandalorum iam a Bouifatio in
Africam invitatus, qui Valentiniano principi veniens in offensa non aliter se
quam malo rei publicae potuit vindicare, is ergo suis praecibus eos invitans per
traiectum angustiarum, qui dicitur fretus Gaditanus et {168} vix septem milibus
Africam ab Spaniis dividet ostiaque maris Tyrreni in Oceani estu egeritur, transposuit.
erat namque Gyzericus iam Romanorum clade in urbe notissimus, statura mediocris
et equi casu claudicans, animo profundus, sermone rarus, luxoriae contemptor,
ira turbidus, habendi cupidus, ad sollicitandas gentes providentissimus, semina
contentionum iacere, odia miscere paratus. {169} tali Africa rem publicam praecibus
Bonifatii, ut diximus, invitatus intravit, ubi a divinitate. ut fertur, accepta
auctoritate diu regnans, ante obitum suum filiorum agmine accito ordinavit, ne
inter ipsos de regni ambitione intentio esset, sed ordine quisque et gradu suo,
alii si superviveret. id est, seniori suo fieret sequens successor et rursus ei
posterior eius. quod observantes per annorum multorum spatia regnum feliciter
possiderunt, nec, ut in reliquis gentibus adsolet, intestino bello foedati sunt,
suoque {170} ordine unus post unum regnum excipiens in pace populis imperavit,
quorum ordo iste ac successio fuit: primum Gyzericus, qui pater et dominus, sequens
Hunericus, tertius Gunthamundus, quartus Thrasamundus, quintus Ilderich, quem
malo gentis suae Gelimer inmemor atavi praeceptorum de regno eiectum et interemptum
tyrannide {171} praesumpsit sed non ei cessit inpune quod fecerat, nam mox Iustiniani
imperatoris ultio in eum apparuit et cum omne genus suum opibusque, quibus more
praedonis incubabat, Constantinopolim delatus per virum gloriosissimum Belesarium
mag. mil. Orientalem, exconsolem ordinarium atque patricium, magnum in circo populo
spectaculum fuit seraque suae paenitudinis gerens {172} cum se videret de fastigio
regali deiectum, privatae vitae, cui noluit famulari, redactus occubuit, sic Africa,
quae in divisione urbis terrarum tertia pars mundi describitur, centesimo fere
anno a Vandalico iugo erepta in libertate revocata est regni Romani, et quae dudum
ignavis dominis ducibusque infidelibus a rei publicae Romanae corpus gentilis
manus abstulerat, a sollerte domino et fideli ductore nunc revocata hodieque congaudet,
quamvis et post haec aliquantulum intestino proelio Maurorumque infidelitate adtrita
sese lamentaverit, tamen triumphus Iustiniani imperatoris a deo sibi donatus,
quod inchoaverat, ad pacem usque perduxit, sed nobis quid opus est, unde res non
exeget, dicere? ad propositum redeamus.
{173} Vallia si quidem, rex Gothorum, adeo cum suis in Vandalos saeviebat,
ut voluisset eos etiam et in Africa persequi, nisi eum casus, qui dudum Halarico
in Africa tendenti contigerat, revocasset. nobilitatus namque intra Spanias incruentamque
victoriam potitus Tolosam revertitur, Romano imperio fugatis hostibus aliquantas
provincias, quod promiserat, derelinquens, sibique adversa {174} post longum valitudine
superveniente rebus humanis excessit, eo videlicet tempore, quo Beremud, Thorismundo
patre progenitus, de quo in catalogo Amalorum familiae superius diximus, cum filio
Vitiricho ab Ostrogothis, qui adhuc in Scythiae terras Hunnorum oppressionibus
subiacebant, ad Vesegotharum regnum migravit. conscius enim virtutis et generis
nobilitate facilius sibi credens principatum a parentibus deferre, quem heredem
regum constabat esse multorum. quis namque de Amalo dubitaret, si vacasset elegere?
sed nec ipse adeo voluit, quis esset, ostendere. {175} et illi iam post mortem
Valliae Theoderidum ei dederant successorem. ad quem veniens Beremud animi pondere
qua valebat eximio generis sui amplitudine commoda tacitumitate suppressit, sciens
regnantibus semper regali stirpe genitos esse suspectos. passus est ergo ignorari,
ne faceret ordinata confundi. susceptusque cum filio suo a rege Theodorido honorifice
nimis, adeo ut nec consilio suo expertem nec convivio faceret alienum, non tamen
pro generis nobilitate, quam ignorabat, sed pro animi fortitudine et robore mentis,
quam non poterat occultare.
{176} Quid plurimum? defuncto Vallia, ut superius quod diximus repetamus, qui
parum fuerat felix Gallis, prosperrimus feliciorque Theodoridus successit in regno,
homo summa moderatione compositus, animi corporisque utilitate habendus. contra
quem Theodosio et Festo consulibus pace rupta Romani Hunnis auxiliaribus secum
iunctis in Galliis arma moverunt, turbaverat namque eos Gothorum foederatorum
manus, qui cum Gaina comite Constantinopolim efferasset. Aetius ergo patricius
tunc praeerat militibus, fortissimorum Moesium stirpe progenitus in Dorostorena
civitate a patre Gaudentio, labores bellicos tolerans; rei publicae Romanae singulariter
natus, qui superbam Suavorum Francorumque barbariem immensis caedibus servire
Romano imperio coegisset {177} Hunnis quoque auxiliariis Litorio ductante contra
Gothos Romanus exercitus movit procinctum, diuque ex utraque parte acies ordinatae
cum utrique fortes et neuter infirmior esset, datis dextris in pristina concordia
redierunt, foedusque firmatum ab alterutrum {178} fida pace peracta recessit uterque.
qua pace Attila, Hunnorum omnium dominus et paene totius Scythiae gentium solus
in mundo regnator, qui erat famosa inter omnes gentes claritate mirabilis, ad
quem in legatione se missum a is Theodosio iuniore Priscus istoricus tali voce
inter alia refert: ingentia si quidem flumina, id est Tisia Tibisiaque et Dricca
transientes venimus in loco illo, ubi dudum Vidigoia Gothorum fortissimus Sarmatum
dolo occubuit: indeque non longe ad vicum, in quo rex Attila morabatur, accessimus,
vicum inquam ad instar civitatis amplissimae, in quo lignea moenia ex tabulis
nitentibus fabricata repperimus, quarum compago ita solidum mentiebatur, ut vix
ab intentu {179} possit iunctura tabularum conpraehendi. videres triclinia ambitu
prolixiore distenta porticusque in omni decore dispositas. area vero curtis ingenti
ambitu cingebatur, ut amplitudo ipsa regiam aulam ostenderet, hae sedes erant
Attilae regis barbariae tota tenenti; haec captis civitatibus habitacula praeponebat.
{180} Is namque Attila patre genitus Mundzuco, cuius fuere germani Octar et
Roas, qui ante Attilam regnum tenuisse narrantur, quamvis non omnino cunctorum
quorum ipse, post quorum obitum cum Bleda germano Hunnorum successit in regno,
et, ut ante expeditionis, quam parabat, par foret, augmentum virium pamcidio {181}
quaerit, tendens ad discrimen omnium nece suorum, sed librante iustitia detestabili
remedio crescens deformes exitus suae crudelitatis invenit. Bleda enim fratre
fraudibus interempto, qui magnae parti regnabat Hunnorum, universum sibi populum
adunavit, aliarumque gentium, quas tunc in dicione tenebat, {182} numerositate
collecta, primas mundi gentes Romanos Vesegothasque subdere praeoptabat. cuius
exercitus quingentorum milium esse numero ferebatur, vir in concussibne gentium
natus in mundo, terrarum omnium metus, qui, nescio qua sorte, terrebat cuncta
formidabili de se opinione vulgata, erat namque superbus incessu, huc atque illuc
circumferens oculos, ut elati potentia ipso quoque motu corporis appareret; bellorum
quidem amator, sed ipse manu temperans, consilio validissimus, supplicantium exorabilis,
propitius autem in fide semel susceptis; forma brevis, lato {183} pectore, capite
grandiore, minutis oculis, rarus barba, canis aspersus, semo nasu, teter colore,
origenis suae signa restituens, qui quamvis huius esset naturae, ut semper magna
confideret, addebat ei tamen confidentia gladius Martis inventus, sacer apud Scytharum
reges semper habitus, quem Priscus istoricus tali refert occasione detectum. cum
pastor, inquiens, quidam gregis unam boculam conspiceret claudicantem nec causam
tanti vulneris inveniret, sollicitus vestigia cruoris insequitur tandemque venit
ad gladium, quem depascens herbas incauta calcaverat, effossumque protinus ad
Attilam defert. quo ille munere gratulatus, ut erat magnanimis, arbitratur se
mundi totius principem constitutum et per Martis gladium potestatem sibi concessam
esse bellorum.
{184} Huius ergo mentem ad vastationem orbis paratam comperiens Gyzericus,
rex Vandaiorum, quem paulo ante memoravimus, multis muneribus ad Vesegotharum
bella precipitat, metuens, ne Theodoridus Vesegotharum rex filiae suae ulcisceretur
iniuriam, quae Hunerico Gyzerici filio iuncta prius quidem tanto coniugio laetaretur,
sed postea, ut erat ille et in sua pignora truculentus, ob suspicionem tantummodo
veneni ab ea parati, naribus abscisam truncatamque auribus, spolians decore naturali,
patri suo ad Gallias remiserat, ut turpe funus miseranda semper offerret et crudelitas,
{185} qua etiam moverentur externi, vindictam patris efficacius impetraret. Attila
igitur dudum bella concepta Gyzerici redemptione parturiens, legatos in Italia
ad Valentinianum principem misit, serens Gothorum Romanorumque discordia, ut,
quos proelio non poterat concutere, odiis internis elideret, asserens, se rei
publicae eius amicitias in nullo violare, sed contra Theoderidum Vesegotharum
regem sibi esse certamen. unde cum excipi libenter optaret, citera epistula usitatis
salutationum blandimentis oppleverat, {186} studens fidem adhibere mendacio, pari
etiam modo ad regem Vesegotharum Theoderidum dirigit scripta, hortans, ut a Romanorum
societate discederet recoleretque proelia, quae paulo ante contra eum fuerant
concitata, sub nimia feritate homo subtilis ante quam bella gereret arte pugnabat,
tunc Valentinianus imperator {187} ad Vesegothas eorumque regem Theoderidum in
his verbis legationem direxit: "prudentiae vestrae est, fortissimi gentium,
adversus orbis conspirare tyrannum, qui optat mundi generale habere servitium,
qui causas proelii non requirit, sed, quidquid commiserit, hoc putat esse legitimum,
ambitum suum brachio metitur, superbiam licentia satiat; qui ius fasque contemnens,
{188} hostem se exhibet et naturae. cunctorum etenim meretur hic odium, qui in
commune omnium se adprobat inimicum. recordamini, quaeso, quod certe non potest
oblivisci, ab Hunnis non per bella, ubi communis casus est, fusum, sed, quod graviter
anget, insidiis appetitum, ut de nobis taceamus, potestis hanc inulti ferre superbiam?
armorum potentes favete propriis doloribus et communes iungite manus. auxiliamini
etiam rei publicae, cuius membrum tenetis, quam sit autem nobis expetenda vel
amplexanda societas, {189} hostis interrogate consilia". his et similia legati
Valentiniani regem permoverunt Theodoridum, quibus ille respondit: "habetis",
inquid, "Romani, desiderium vestrum; fecistis Attilam et nobis hostem, sequimur
illum quocumque vocaverit, et quamvis infletur de diversis gentium victoriis,
norunt tamen Gothi confligere cum superbis, nullum bellum dixerim grave, nisi
quod causa debilitat, quando nil triste pavet, cui maiestas adriserit". adclamant
{190} responso comites duci, laetus sequitur vulgus fit omnibus ambitus pugnae,
hostes iam Hunni desiderantur, producitur itaque a rege Theodorido Vesegotharum
innumerabilis multitudo; qui quattuor filios domi dimissos, id est Friderichum
et Eurichum, Betemerim et Himnerith secum tantum Thorismud et Theodericum maiores
natu participes laboris adsumit, felix procinctum, auxilium tutum, suave collegium
habere solacia illorum, quibus delectat {191} ipsa etiam simul subire discrimina,
a parte vero Romanorum tanta patricii Aetii providentia fuit, cui tunc innitebatur
res publica Hesperiae plagae, ut undique bellatoribus congregatis adversus ferocem
et infinitam multitudinem non impar occurreret. hi enim adfuerunt auxiliares:
Franci, Sarmatae, Armoriciani, Liticiani, Burgundiones, Saxones, Ripari, Olibriones,
quondam milites Romani, tunc vero iam in numero auxiliarium exquisiti, aliaeque
{192} nonnulli Celticae vel Germanie nationes, convenitur itaque in campos Catalaunicos,
qui et Mauriaci nominantur, centum leuvas, ut Galli vocant, in longum tenentes
et septuaginta in latum, leuva autem Gallica una mille et quingentorum passuum
quantitate metitur, fit ergo area innumerabilium populorum pars illa terrarum.
conseruntur acies utraeque fortissimae: nihil subreptionibus agitur, {193} sed
aperto Marte certatur, quae potest digna causa tantorum motibus invenire? aut
quod odium in se cunctos animavit armari? probatum est humanum genus regibus vivere,
quando unius mentis insano impetu strages sit facta populorum et arbitrio superbi
regis momento defecit quod tot saeculis natura progenuit.
{194} Sed antequam pugnae ipsius ordinem referamus, necessarium videtur edicere,
quae in ipsis bellorum motibus acciderunt, quia sicut famosum proelium, ita multiplex
atque perplexum, Sangibanus namque rex Alanorum metu futurorum perterritus Attilae
se tradere pollicetur et Aurelianam civitatem Galliae, ubi tunc consistebat, {195}
in eius iura transducere. quod ubi Theodoridus et Aetius agnoverunt, magnis aggeribus
eandem urbem ante adventum Attilae struunt, suspectumque custodiunt Sangibanum
et inter suos anxiliares medium statuunt cum propria gente, igitur Attila rex
Hunnorum tali perculsus eventu diffidens suis copiis metuit {196} inire conflictum,
inter que fugam revolvens ipso funere tristiorem, statuit per aruspices futura
inquirere, qui more solito nunc pecorum fibras, nunc quasdam venas in abrasis
ossibus intuentes Hunnis infausta denuntiant; hoc tamen quantulum praedixere solacii,
quod summus hostium ductor de parte adversa occumberet relictamque victoriam sua
morte triumphum foedaret, cumque Attila necem Aetii, quod eius motibus obviabat,
vel cum sua perditione duceret expetendam, tali praesagio sollicitus, ut erat
consiliorum in rebus bellicis exquisitor, circa nonam diei horam proelium sub
trepidatione committit, ut, si secus cederet, nox imminens subveniret.
{197} Convenere partes, ut diximus, in campos Catalaunicos. erat autem positio
loci declivi tumore in editum collis excrescens, quem uterque cupiens exercitus
obtinere, quia loci oportunitas non parvum benificium confert, dextram partem
Hunni cum suis, sinistram Romani et Vesegothae cum auxiliariis occuparunt, relictoque
de cacumine eius iugo certamen ineunt dextrum itaque comum cum Vesegothis Theoderidus
tenebat, sinistrum Aetius cum Romanis, conlocantes in medio Sanguibanum, quem
superius rettulimus praefuisse Alanis, providentes cautioni militari, ut eum,
de cuius animo minus praesumebant, fidelium turba concluderent {198}facile namque
adsumit pugnandi necessitatem, cui fugiendi inponitur difficultas. e diverso vero
fuit Hunnorum acies ordinata, ut in medio Attila cum suis fortissimis locaretur,
sibi potius rex hac ordinatione prospiciens, quatenus inter gentis suae rubor
positus ab imminenti periculo redderetur exceptus, cornua vero eius multiplices
populi et diversae nationes, quos dicioni {199} suae subdiderat, ambiebant inter
quos Ostrogotharum praeminebat exercitus Valamire et Theodemire et Videmere germanis
ductantibus, ipso etiam rege, cui tunc serviebant, nobilioribus, quia Amalorum
generis eos potentia inlustrabat; eratque et Gepidarum agmini innumerabili rex
ille famosissimus Ardaricus, qui ob nimiam suam fidelitatem erga Attila eius consiliis
intererat, {200} nam perpendens Attila sagacitate sua, eum et Valamerem, Ostrogotharum
regem, super ceteros regulos diligebat erat namque Valamir secreti tenax, blandus
alloquio, dolis gnarus: Ardaricus fide et consilio, ut diximus, clarus, quibus
non inmerito contra parentes Vesegothas debuit credere pugnaturis. reliqua autem,
si dici fas est, turba regum diversarumque nationum ductores ac si satellites
notibus Attilae attendebant, et ubi oculo annuisset, absque aliqua murmuratione
cum timore et tremore unusquisque adstabat, aut certe, quod iussus fuerat exequebatur.
{201} solus Attila rex omnium regum super omnes et pro omnibus sollicitus erat,
fit ergo de loci, quem diximus oportunitate certamen. Attila suos diriget, qui
cacumen montis invaderent. sed a Thorismundo et Aetio praevenitur, qui eluctati
collis excelsa ut conscenderent, superiores effecti sunt, venientesque Hunnos
montis benificio facile turbaverunt.
{202}Tunc Attila cum videret exercitum causa praecedente turbatum, tali eum
ex tempore credidit alloquio confirmandum. "post victorias tantarum gentium,
post orbem, si consistatis, edomitum, ineptum iudicaveram tamquam ignaros rei
verbis acuere, {203} quaerat hoc aut novus ductor aut inexpertus exercitus, nec
mihi fas est aliquid vulgare dicere, nec vobis oportet audire, quid autem aliud
vos quam bellare consuetum? aut quid viro forti suavius, quam vindicta manu querere?
magnum munus a natura {204} animos ultione satiare, adgrediamur igitur hostem
alacres: audaciores sunt semper, qui inferut bellum. adunatas dispicite dissonas
gentes: indicium pavoris est societate defendi, en ante impetum nostrum terroribus
iam feruntur, excelsa quaerunt, tumulos capiunt et sera paenitudine in campos
monitiones efflagitant. nota vobis sunt quam sint levia Romanorum arma: primo
etiam non dico vulnere, sed ipso pulvere gravantur, dum in ordine {205} coeunt
et acies testudineque conectunt. vos confligite perstantibus animis, ut soletis,
despicientesque eorum aciem Alanos invadite, in Vesegothas incumbite. inde nobis
cita victoria quaerere, unde se continet bellum. abscisa autem nervis mox membra
relabuntur; nec potest stare corpus, cui ossa subtraxeris. consurgant animi, furor
solitus intumescat. nunc consilia, Hunni, nunc arma depromite: aut vulneratus
quis adversarii {206} mortem reposcat aut inlaesus hostium clade satietur, victuros
nulla tela conveniunt, morituros et in otio fata praecipitant. postremo cur fortuna
Hunnos tot gentium victores adseret, nisi ad certaminis huius gaudia praeparasset?
quis denique Meotidarum iter maiores nostros aperuit tot saeculis clausum secretum?
quis adhuc inermibus cedere faciebat armatos? faciem Hunnorum non poterat ferre
adunata collectio. non fallor eventu: hic campus est, quem nobis tot prospera
promiserunt. primus in hoste tela coiciam. si quis potuerit Attila pugnante otio
ferre, sepultus est". his verbis accensi, in pugna cuncti praecipitantur.
{207} Et quamvis haberent res ipse formidinem, praesentia tamen regis cunctatione
merentibus auferebat manu manibus congrediuntur; bellum atrox multiplex immane
pertinax, cui simile nulla usquam narrat antiquitas, ubi talia gesta referantur,
ut nihil esset, quod in vita sua conspicere potuisset egregius, qui huius {208}
miraculi privaretur aspectu. nam si senioribus credere fas est, rivulus memorati
campi humili ripa praelabens, peremptorum vulneribus sanguine multo provectus
est, non auctus imbribus, ut solebat, sed liquore concitatus insolito torrens
factus est cruoris augmento. et quos illic coegit in aridam sitim vulnus inflictum,
fluenta mixta clade traxerunt: ita constricti sorte miserabili sorvebant putantes
sanguinem quem fuderant sauciati. hic Theodoridus {209} rex dum adhortans discurrit
exercitum, equo depulsus pedibusque suorum conculcatus vitam maturae senectatis
conclusit. alii vero dicunt eum interfectum telo Andagis de parte Ostrogotharum,
qui tunc Attilanis sequebautur regimen, hoc fuit, quod Attilae praesagio aruspices
prius dixerant, quamvis ille de Aetio {210} suspicaret. tunc Vesegothae dividentes
se ab Alanis invadunt Hunnorum caterva et pene Attilam trucidarent, nisi providus
prius fugisset et se suosque ilico intra septa castrorum, quam plaustris vallatum
habebat, reclusisset; quamvis fragili munimine, eo tamen {211} quaesierunt subsidium
vitae, quibus paulo ante nullus poterat muralis agger obsistere. Thorismud autem
regis Theodoridi filius, qui cum Aetio collem anticipans hostes de superiore loco
proturbaverat, credens se ad agmina propria pervenire, nocte caeca ad hostium
carpenta ignarus incurrit. quem fortiter demicante quidam capite vulnerato equo
deiecit, suorumque providentia liberatus {212} a proeliandi intentione desivit.
Aetius vero similiter noctis confusione divisus cum inter hostes medius vagaretur,
trepidus, ne quid incidisset adversi Gothos, inquiret, tandemque ad socia castra
perveniens, relicuum noctis acutorum defensione transegit. postera die luce orta
cum tumulatos cadaveribus campos aspicerent nec audere Hunnos erumpere, suam arbitrantes
victoriam scientesque Attilam non nisi magna clade confossum bella confugere,
cum tamen nil ageret vel prostratus abiectum, sed strepens armis, tubis canebat
incursionemque minabatur, velut leo venabulis praessus speluncae aditus obambulans
nec audet insurgere nec desinet fremetibus vicina terrere: sic bellicosissimus
rex {213} victores suos turbabat inclusus. conveniunt itaque Gothi Romanique et
quid agerent is de superato Attila, deliberant. placet eum obsidione fatigari,
quia annonae copiam non habebat, quando ab ipsorum sagittariis intra septa castrorum
locatis crebris ictibus arceretur accessus. fertur autem desperatis rebus praedictum
regem adhuc et suppraemo magnanimem equinis sellis construxisse pyram seseque,
si adversarii inrumperent, flammis inicere voluisse, ne aut aliquis eius vulnere
laetaretur aut in potestate hostium tantarum gentium dominus perveniret.
{214} Verum inter has obsidionum moras Vesegothae regem, fili patrem requirunt,
admirantes eius absentiam, dum felicitas fuerit subsecuta, cumque diutius exploratum,
ut viris fortibus mos est, inter densissima cadavera repperissent, cantibus honoratum
inimicis spectantibus abstulerunt, videres Gothorum globos dissonis vocibus confragosos
adhuc inter bella furentia funeri reddidisse culturam. fundebantur lacrimae, sed
quae viris fortibus inpendi solent. nam mors erat, sed Hunno teste gloriosa, unde
hostium putaretur inclinatam fore superbiam, quando tanti regis efferri {215}
cadaver cum suis insignibus conspiciebant. at Gothi Theodorito adhuc iusta solventes
rmis insonantibus regiam deferunt maiestatem fortissimusque Thorismud bene gloriosos
manes carissimi patris, ut decebat filium, patris exequias prosecutas. quod postquam
peractum est, orbitatis dolore commotus et virtntis impetu, qua valebat, dum in
reliquis Hunnorum mortem patris vindicare contendit, Aetium patricium ac si seniorem
prudentiaeque maturum de hac parte consuluit; quid sibi esset in tempore faciendum,
{216} ille vero metuens, ne Hunnis funditus interemptis a Gothis Romanum praemeretur
imperium, praebet hac suasione consilium, ut ad sedes proprias remearet regnumque,
quod pater reliquerat, arriperet, ne germani eius opibus adsumptis paternis Vesegotharum
regno pervaderent graviterque dehinc cum suis et, quod peius est, miseriterque
pugnaret quod responsum non ambiguae, ut datum est, sed pro sua potius utilitate
susceptum relictis Hunnis {217} redit ad Gallias. sic humana fragilitas dum suspicionibus
occurrit. magna plerumque agenda rerum occasione intercepit. in hoc etenim famosissimo
et fortissimarum gentium bello ab utrisque partibus CLXV milia caesa referuntur,
exceptis quindecim milibus Gepidarum et Francorum, qui ante congressionem publicam
noctu sibi occurrentes mutuis concidere vulneribus, Francis pro Romanorum, Gepidas
pro Hunnorum parte pugnantibus.
{218} Attila igitur cognita discessione Gothorum, quod de inopinatis collegi
solet, inimicorum magis aestimans dolum diutius se intra castra continuit, sed
ubi hostium absentia sunt longa silentia consecuta, erigitur mens ad victoriam,
gaudia praesumuntur atque potentis regis animus in antiqua fata revertitur, Thorismud
ergo, patre mortuo in campis statim Catalaunicis, ubi et pugnaverat, regia maiestate
subvectus Tolosam ingreditur. hic licet fratrum et fortium turba gauderet, ipse
tamen sic sua initia moderatus est, ut nullius repperiret de regni sucessione
certamen.
{219} Attila vero nancta occasione de secessu Vesegotharum, et, quod saepe
optaverat, cernens hostium solutione per partes, mox iam securas ad oppressionem
Romanorum movit procinctum, primaque adgressione Aquileiensem obsidet civitatem,
quae est metropolis Venetiarum, in mucrone vel lingua Atriatici posita sinus,
{220} cuius ab oriente murus Natissa amnis fluens a monte Piccis elambit. ibique
cum diu multumque obsidens nihil paenitus praevaleret, fortissimis intrinsecus
Romanorum militibus resistentibus, exercitu iam murmurante et discedere cupiente;
Attila deambulans circa muros, dum, utrum solveret castra an adhuc remoraretur,
deliberat, animadvertit candidas aves, id est ciconias, qui in fastigia domorum
nidificant, de civitate foetos suos trahere atque {221} contra morem per rura
forinsecus conportare, et ut erat sagacissimus inquisitor, presensit et ad suos:
"respicite", inquid, "aves futurarum rerum providas perituram relinquere
civitatem casurasque arces periculo imminente deserere. non hoc vacuum, non hoc
credatur incertum; rebus presciis consuetudinem mutat ventura is formido".
quid plura? animos suorum rursus ad oppugnandam Aquileiam inflammat. qui machinis
constructis omniaque genera tormentorum adhibita, nec mora et invadunt civitatem,
{222} spoliant, dividunt vastantque crudeliter, ita ut vix eius vestigia ut appareat
reliquerunt. exhinc iam audaciores et necdum Romanorum sanguine satiati per reliquas
Venetum civitates Hunni bacchantur, Mediolanum quoque Liguriae metropolim et quondam
regiam urbem pari tenore devastant nec non et Ticinum aequali sorte deiciunt vicinaque
loca saevientes allidunt demoliuntque pene totam Italiam, cumque ad Romam animus
fuisset eius adtentus accedere, sui eum, ut Priscus istoricus refert, removerunt,
non urbi, cui inimici erant, consulentes, sed Alarici quondam Vesegotharum regis
obicientes exemplo, veriti regis sui fortunam, quia {223} ille post fractam Romam
non diu supervixerit, sed protinus rebus humanis excessit. igitur dum eius animus
ancipiti negotio inter ire et non ire fluctuaret secumque deliberans tardaret,
placida ei legatio a Roma advenit. nam Leo papa per se ad eum accedens in agro
Venetum Ambuleio, ubi Mincius amnis commeantium frequentatione transitur. qui
mox deposuit exercitata furore et rediens, quo venerat, iter ultra Danubium promissa
pace discessit, illud pre omnibus denuntians atque interminando decernens, graviora
se in Italia inlaturum, nisi ad se Honoriam Valentiniani {224} principis germanam,
filiam Placidiae Augustae, cum portione sibi regalium opum debita mitterent. ferebatur
enim, quia haec Honoria, dum propter aulae decus ad castitatem teneretur nutu
fratris inclusa, clam eunucho misso Attilam invitasse, ut contra fratris potentiam
eius patrociniis uteretur: prorsus indignum facinus, ut licentiam libidinis malo
publico conpararet.
{225} Reversus itaque Attila in sedes suas et quasi otii penitens graviterque
ferens a bello cessare, ad Orientis principem Marcianum legatos dirigit provinciarum
testans vastationem, quod sibi promissum a Theodosio quondam imperatore minime
persolveretur, et inhumanior solito suis hostibus appareret haec tamen agens,
ut erat versutus et callidus, alibi minatus alibi arma sua {226} commovit, et,
quod restabat indignationi, faciem in Vesegothas convertit. sed non eum, quem
de Romanis, reportavit eventum. nam per dissimiles anteriores vias recurrens,
Alanorum partem trans flumen Ligeris considentem statuit suae redigere dicioni,
quatenus mutata per ipsos belli facie terribilior immineret. igitur ab Dacia et
Pannonia provinciis, in quibus tunc Hunni cum diversis subditis nationibus insidebant,
egrediens Attila in Alanos {227} movit procinctum. sed Thorismud rex Vesegotharum,
fraudem Attilae non inpari subtilitate presentiens. ad AIanos tota velocitate
prius advenit, ibique supervenientis Atillae iam motibus preparatus occurrit,
consertoque proelio pene simili eum tenore, ut prius in campos Catalaunicos, ab
spe removit victoriae fugatuinque a partibus suis sine triumpho remittens in sedes
proprias fugire compulit. sic Attila famosus et multarum victoriarum dominus dum
quaerit famam perditoris abicere et quod prius a {228} Vesegothis pertulerat abolere,
geminata sustenuit ingloriosusque recessit, Thorismud vero repulsis ab AIanis
Hunnorum catervis sine aliqua suorum lesione Tolosa migravit suorumque quieta
pace conposita tertio anno regni sui egrotans, dum sanguinem tollit de vena, ab
Ascalc suo clienti inimico nuntiante arma subtracta peremptus est una tamen manu,
quam liberam habebat, scabillum tenens sanguinis sui extitit ultor, aliquantos
insidiantes sibi extinguens.
{229} Post cuius decessum Theoderidus germanus eius Vesaegotharum in regno
succedens, id mox Riciarium Suavorum regem cognatum suum repperit inimicum. hic
etenim Riciarius affinitate Theoderidi presumens, universam pene Spaniam sibi
credidit occupandam, iudicans oportunum tempus subreptionis incomposita {230}
initia temptare regnantis. quibus antea Gallicia et Lysitania sedes fuere, quae
in dextro latere Spaniae per ripani Oceani porriguntur, habentes ab oriente Austrogonia,
ab occidente in promuntorio sacrum Scipionis Romani ducis monumentum, a septentrione
Oceanum, a meridie Lysitaniam et fluvium Tagum, qui harenis suis permiscens auri
metalla trahit cum limi vilitate divitias. exinde ergo exiens Riciarius rex Suavorum
nititur totas Spanias occupare. {231} cui Theodoridus cognatus suus, ut erat moderatus,
legatos mittens, pacifice dixit, ut non solum recederet a finibus alienis, verum
etiam nec temptare presumeret, odium sibi tali ambitione adquirens. ille vero
animo pretumido ait: "si hic murmuras et me venire causaris, Tolosam, ubi
tu sedes, veniam; ibi, si vales, resiste", his auditis aegre tulit Theodoridus
compacatasque cum citeris gentibus arma movit in Suavos, Burgundzonum quoque Gnudiuchum
et Hilpericum reges auxiliarios habens sibique devotos. {232} ventum est ad certamen
iuxta flumen Vlbium, qui inter Asturicam Hiberiamque pretermeat, consertoque proelio
Theoderidas cum Vesegothis, qui ex iusta parte pugnabat, victor efficitur, Suavorum
gente pene cuncta usque ad internicione prosternens. quorum rex Riciarius relicta
infesta hoste fugiens in nave conscendit adversaque procella Tyrreni hoste {233}
repercussus Vesegotharum est manibus redditus. miserabilis non differt mortem,
cum elementa mutaverit. Theoderidus vero victor existens subactis pepercit nec
ultra certamine saevire permisit, preponens Suavis, quos subegerat, clientem proprium
nomine Agrivulfum. qui in brevi animu praevaricatione Suavorum suasionibus commutans
neglexit imperata conplere, potius tyrranica elatione superbiens credenaque se
ea virtute provinciam obtinere, qua dudum cum domino suo ea subigisset. vir si
quidem erat Varnorum stirpe genitus, longe a Gothici sanguinis nobilitate seiunctus,
idcirco nec libertatem studens nec patrono fidem reservans. {234} quo conperto
Theodoridus mox contra eum, qui eum de regno pervaso deicerent, destinavit, qui
venientes sine mora in primo eum certamine superantes congruam factorum eius ab
eo exigerunt ultionem, captus namque et suorum solacio destitutus capite plectitur,
sensitque tandem iratum, qui propitium dominum crediderat contemnendum. tunc Suavi
rectoris sui interitum contuentes locorum sacerdotes ad Theoderidum supplices
direxerunt. quos ille pontificali reverentia suscipiens non solum inpunitatem
Suavorum indulsit, sed ut sibi de suo genere principem constituerent, flexus pietate
concessit. quod et factum est, et Rimismundum sibi Suavi regulum ordmaverunt.
his peractis paceque cuncta munitis, tertio decimo regni sui anno Theoderidus
occubuit.
{235} Cui frater Eurichus praecupida festinatione succedens sceva suspicione
pulsatas est nam dum haec circa Vesegotharum gente et alia nonnulla geruntur,
Valentinianus imperator dolo Maximi occisus est et ipse Maximus tyrrannico more
regnum iuvasit quod audiens Gyzericus rex Vandalorum ab Africa armata classe in
Italiam venit Romaeque ingressus cuncta devastat Maximus {236} vero fugiens a
quodam Vrso, milite Romano, interemptus est. post quem iussu Marciani imperatoris
Orientalis Maiurianus Occidentale suscepit imperium gubernandum. sed et ipse non
diu regnans, dum contra Alanos, qui Gallias infestabant, movisset procinctum,
Dertona iuxta fluvium Hyra cognomento occiditur, cuius locum Severus invasit,
qui tertio anno imperii sui Romae obiit. quod cernens Leo imperator, qui in Orientali
regno Marciano successerat, Anthemium patricium suum ordinans Romae principem
distinavit. qui veniens ilico Recimerem generum suum contra Alanos direxit, virum
egregium et pene tunc in Italia ad exercitum singularem. qui et multitudine Alanorum
et regem {237} eorum Beorgum in primo statim certamine superatos internicioni
prostravit. Euricus ergo, Vesegotharum rex, crebram mutationem Romanorum principum
cernens Gallias suo iure nisus est occupare, quod conperiens Anthemius imperator
Brittonum solacia postulavit. quorum rex Riotimus cum duodecim milia veniens in
{238} Beturigas civitate Oceano e navibus egresso susceptus est. ad quos rex Vesegotharum
Eurichus innumerum ductans advenit exercitum diuque pugnans Riudmum Brittonum
rege, antequam Romani in eius societate coiungerentur, effugavit. qui amplam partem
exercitus amissam cum quibus potuit fugiens ad Burgundzonum gentem vicinam Romanisque
in eo tempore foederatam advenit. Eurichus vero rex Vesegotharum Arevemam Galliae
civitatem {239} occupavit Anthemio principe iam defuncto: qui cum Ricemere genero
ano intestino bello saeviens Romam trivisset, ipseque a genero peremptus regnum
reliquid Olybrio. quo tempore in Constantinopolim Aspar primus patriciorum et
Gothorum genere clarus cum Ardabure et Patriciolo filiis, illo quidem olim patricio,
hoc autem Caesare generoque Leonis principis appellato, spadonum ensibus in palatio
vulneratus interiit. et necdum Olybrio octavo mense in regno ingresso obeunte
Glycerius apud Ravennam plus presumptione quam electione Caesar effectus. quem
anno vix expleto Nepus Marcellini quondam patricii sororis filius {240} a regno
deiciens in Porto Romano episcopum ordinavit. tantas varietates mutationesque
Eurichus cernens, ut diximus superius, Arevernam occupans civitatem, ubi tunc
Romanorum dux praeerat Ecdicius nobilissimus senator et dudum Aviti imperatoris,
qui ad paucos dies regnum invaserat, filius (nam hic ante Olybrium paucos dies
tenens imperium ultro secessit Placentia, ibique episcopus est ordinatus). huius
ergo filius Ecdicius, diu certans cum Vesegothis nec valens antestare, relicta
patria maximeque {241} urbem Arevernate hosti, ad tutiora se loca collegit. quod
audiens Nepus imperator praecepit Ecdicium relictia Galliis ad se venire loco
eius Orestem mag. mil. Ordinatum. qui Orestes suscepto exercitu et contra hostes
egrediens a Roma Ravenna pervenit ibique remoratus Augustulum filium saum imperatorem
effecit. quo conperto Nepus fugit Dalmatias ibique defecit privatus a regno, ubi
iam Glycerius dudum imperator episcopatum Salonitanum habebat.
{242} Augustulo vero a patre Oreste in Ravenna imperatore ordinato non multum
post Odoacer Torcilingorum rex habens secum Sciros, Herulos diversarumque gentium
auxiliarios Italiam occupavit et Orestem interfectum Augustulum filium eius de
regno {243} pulsum in Lucullano Campaniae castello exilii poena damnavit. sic
quoque Hesperium Romanae gentis imperium, quod septingentesimo nono urbis conditae
anno primus Angustorum Octavianus Augustus tenere coepit, cum hoc Augustulo periit
anno decessorum prodecessorumue regni quingentesimo vicesimo secundo, Gothorum
dehinc regibus Romam Italiamque tenentibus. interea Odoacer rex gentium omnem
Italiam subiugatam, ut terrorem suum Romanis iuiceret. mox initio regni sui Bracilam
comitem apud Ravennam occidit regnoque suo confortato pene per tredecem annos
usque ad Theodorici praesentiam. de quo in subsequentibus dicturi sumus, obtenuit.
{244} Interim tamen ad eum ordinem, unde digressi sumus, redeamus, et quomodo
Euricus rex Vesegotharum Romani regni vacillationem cernens Arelatum et Massiliam
propriae subdidit dicioni, Gyzericus etenim Vandalorum rex suis eum muneribus
ad ad ista committenda inlicuit, quatenus ipse Leonis vel Zenonis insidias, quas
contra eum direxerant, praecaveret, egitque, ut Orientalem imperium Ostrogothas,
Hesperium Vesegothae vastarent, ut in utramque rem publicam hostibus decementibus
ipse in Africa quietus regnaret, quod Eurichus grato suscipiens animo, totas Spanias
Galliasque sibi iam iure proprio tenens, simul quoque et Burgunzones subegit Arelatoque
degens nono decimo {245} anno regni sui vita privatus est. huic successit proprius
filius Alarichus, qui nonus in numero ab illo Alarico magno regnum adeptus est
Vesegotharum. nam pari tenore, ut de Augustis superius diximus, et in Alaricis
provenisse cognoscitur, et in eos saepe regna deficiunt, a quorum nominibus inchoarunt,
quod nos interim praetermisso sic ut promisimus omnem Gothorum texamus originem.
{246} Et quia, dum utrique gentes, tam Ostrogothae quam etiam Vesegothae, in
uno essent, ut valui, maiorum sequens dicta revolvi divisosque Vesegothas ab Ostrogothis
ad liquidum sum prosecutus, necesse nobis est iterum ad antiquas eorum Scythicas
sedes redire et Ostrogotharum genealogia actusque pari tenore exponere. quos constat
morte Hermanarici regis sui, decessione a Vesegothis divisos, Hunnorum subditos
dicioni, in eadem patria remorasse, Vinithario tamen Amalo principatus sui insignia
retinente, {247} qui avi Vultulfi virtute imitatus, quamvis Hermanarici felicitate
inferior, tamen aegre ferens Hunnorum imperio subiacere, paululum se subtrahens
ab illis suaque dum nititur ostendere virtute, in Antorum fines movit procinctum,
eosque dum adgreditur prima congressione superatus, deinde fortiter egit regemque
eorum Boz nomine cum filiis suis et LXX primatibus in exemplum terroris adfixit,
ut dediticiis metum cadavera pendentium {248} geminarent. sed dum tali libertate
vix anni spatio imperasset, non est passus Balamber, rex Hunnorum, sed ascito
ad se Gesimundo, Hunnimundi magni filio, qui iuramenti sui et fidei memor cum
ampla parte Gothorum Hunnorum imperio subiacebat, renovatoque cum eo foedere super
Vinitharium duxit exercitum: diuque certati primo et secundo certamine Vinitharius
vincit. nec valet aliquis commemoraret quanta strage de Hunnorum {249} Venetharius
fecit exercitu. tertio vero proelio subreptionis auxilio ad fluvium nomine Erac,
dum utrique ad se venissent, Balamber sagitta missa caput Venetharii saucians
interemit neptemque eius Vadamercam sibi in coniugio copulans iam omnem in pace
Gothorum populum subactum possedit ita tamen, ut {250} genti Gothorum semperum
proprius regulus, quamvis Hunnorum consilio, imperaret. et mox defuncto Venethario
rexit eos Hunimundus, filius quondam regis potentissimi Hermanarici, acer in bello
totoque corpore pulchritudine pollens, qui post haec contra Suavorum gente feliciter
dimicavit. eoque defuncto successit Thorismud filius eius flore iuventutis ornatus,
qui secundo principatus {251} sui anno contra Gepidas movit exercitum magnaque
de illis potitus victoria casu equi dicitur interemptus. quo defuncto sic eum
luxerunt Ostrogothae, ut quadraginta per annos in eius locum rex alius non succederet,
quatenus et illius memoriae semperum haberent in ore et tempus accederet, quo
Valamer habitum repararet virilem, qui erat ex consubrino eius genitus Vandalario;
quia filius eius, ut superius diximus, Beremud iam contempta Ostrogotharum gente
propter Hunnorum dominio ad partes Hesperias Vesegotharum fuisset gente secutus,
de quo et ortus est Vetericus. Veterici quoque filius natus est Eutharicus, qui
iunctus Amalasuenthae filiae Theodorici, item Amalorum stirpe iam divisa coniunxit
et genuit Athalaricum et Mathesuentam. sed quia Athalaricus in annis puerilibus
defunctus est, Mathesuenta Constantinopolim allata de secundo viro, id est Gemano
fratruele Iustiniani imperatoris, genuit postumum filium, quem nominavit Germanum.
{252} Sed nobis, ut ordo, quem coepimus, decurrat, ad Vandalarii sobulem, quae
trino flore pululabat redeundum est hic enim Vandalarius, fratruelis Hermanarici
et supra scripti Thorismudi consubrinus, tribus editis liberis in gente Amala
gloriatus est, id est Valamir Thiudimir Vidimir. ex quibus per successione parentum
{253} Valamir in regno conscendit adhuc Hunnis eos inter alias gentes generaliter
optinentibus. eratque tunc in tribus his germanis contemplatio grata, quando mirabilis
Thiudimer pro fratris Valamir militabat imperio, Valamir vero pro altero iubebat
ornando, Vidimer servire fratribus aestimabat. sic eis mutua affectione se tuentibus
nulli paenitus deerat regnum, quod utrique in sua pace tenebant. ita tamen, ut
saepe dictum est, imperabant, ut ipsi Attilae Hunnorum regis imperio deservirent:
quibus nec contra parentes Vesegothas licuisset recusare certamen, sed necessitas
domini, etiam parricidium si iubet, implendum est nec aliter ab Hunnorum dominio
divelli potuit gens aliqua Scythica, nisi optata cunctis nationibus in commune
et Romanis mors Attilae proveniret, quae tam fuit vilis, ut vita mirabilis.
{254} Qui, ut Priscus istoricus refert, exitus sui tempore puellam Ildico nomine
decoram valde sibi in matrimonio post innumerabiles uxores, ut mos erat gentis
illius, socians eiusque in nuptiis hilaritate nimia resolutus, vino somnoque gravatus
resupinus iaceret, redundans sanguis, qui ei solite de naribus effluebat, dum
consuetis meatibus impeditu, itinere ferali faucibus illapsus extinxit. ita glorioso
per bella regi temulentia pudendos exitos dedit. sequenti vero luce cum magna
pars diei fuisset exempta, ministri regii triste aliquid suspicantes post clamores
maximos fores effringunt inveniuntque Attilae sine ullo vulnere necem sanguinis
effusione peractam puellamque demisso vultu sub velamine {255} lacrimantem. tunc,
ut gentis illius mos est, crinium parte truncata informes facies cavis turpavere
vulneribus, ut proeliator eximius non femineis lamentationibus et lacrimis, sed
sanguine lugeretur virile. de quo id accessit mirabile, ut Marciano principi Orientis
de tam feroci hoste sollicito in somnis divinitas adsistens arcum Attilae in eadem
nocte fractum ostenderet. quasi quod gens ipsa eo telo multum praesumat. hoc Priscus
istoricus vera se dicit adtestatione probare. nam in tantum magnis imperiis Attila
terribilis habitus est, ut eius mortem in locum muneris superna {256} regnantibus
indicarent. cuius manes quibus a sua gente honoratae sunt, pauca de multis dicere
non omittamus. in mediis si quidem campis et intra tenturia sirica cadavere conlocato
spectaculum admirandum et sollemniter exhibetur. nam de tota gente Hunnorum lectissimi
equites in eo loco, quo erat positus, {257} in modum circensium cursibus ambientes,
facta eius cantu funereo tali ordine referebant. "praecipuus Hunnorum rex
Attila, patre genitus Mundzuco, fortissimarum gentium dominus, qui inaudita ante
se potentia solus Scythica et Germanica regna possedit nec non utraque Romani
urbis imperia captis civitatibus terruit et, ne praedae reliqua subderentu, placatus
praecibus annuum vectigal accepit: cumque haec omnia proventu felicitatis egerit,
non vulnere hostium, non fraude suorum, sed gente incolume inter gaudia laetus
sine sensu doloris occubuit quis ergo hunc {258} exitum putet, quem nullus aestimat
vindicandum?" postquam talibus lamentis est defletus, stravam super tumulum
eius quam appellant ipsi ingenti commessatione concelebrant; et contraria invicem
sibi copulantes luctu funereo mixto gaudio explicabant, noctuque secreto cadaver
terra reconditum copercula primum auro, secundum argento, tertium ferri rigore
communiunt, significantes tali argumento potentissimo regi omnia convenisse: ferrum,
quod gentes edomuit, aurum et argentum, quod ornatum rei publicae utriusque acceperit.
addunt arma hostium caedibus adquisita, faleras vario gemmarum fulgore praetiosas
et diversi generis insignia, quibus colitur aulicum decus. et, ut tantis divitiis
humana curiositas arceretur, operi deputatos detestabili mercede trucidarunt,
emersitque momentanea mors sepelientibus cum sepulto.
{259} Talibus peractis, ut solent animi iuvenum ambitu potentiae concitari,
inter successores Attilae de regno orta contentio est, et dum inconsulti imperare
cupiunt cuncti, omnes simul imperium perdiderunt. sic frequenter regna gravat
copia quam inopia successorum. nam fili Attilae, quorum per licentiam libidinis
pene populus fuit, gentes sibi dividi aequa sorte poscebant, ut ad instar familiae
bellicosi reges cum populis mitterentur in sortem. {260} quod ut Gepidarum rex
conperit Ardarichus, indignatus de tot gentibus velut vilissimorum mancipiorum
condicione tractari, contra filios Attilae primus insurgit inlatumque serviendi
pudore secuta felicitate detersit, nec solum suam gentem, sed et ceteras qui pariter
praemebantur sua discessione absolvit, quia facile omnes adpetunt, quod pro cunctorum
utilitate temptatur. in mutuum {261} igitur armantur exitium bellumque committitur
in Pannonia iuxta flumen, cui nomen est Nedao. illic concursus factus est gentium
variarum, quas Attila in sua tenuerat dicione. dividuntur regna cum populis, fiuntque
ex uno corpore membra diversa, nec quae unius passioni conpaterentur, sed quae
exciso capite in invicem insanirent; quae numquam contra se pares invenerant,
nisi ipsi mutuis se vulneribus sauciantes se ipsos discerperent fortissimae nationes.
nam ibi admirandum reor fuisse spectaculum, ubi cernere erat contis pugnantem
Gothum, ense furentem Gepida, in vulnere suo Rugum tela frangentem, Suavum pede,
Hunnum sagitta praesumere, Alanum gravi, Herulum levi armatura aciem strui. {262}
post multos ergo gravesque conflictos favit Gepidis inopinata victoria. nam XXX
fere milia tam Hunnorum quam aliarum gentium, quae Hunnis ferebant auxilium, Ardarici
gladius conspiratioque peremit. in quo proelio filius Attilae maior natu nomine
Ellac occiditiur, quem tantum parens super citeros amasse perhibebatur, ut eum
cunctis diversisque liberis suis in regno preferret; sed non fuit vota patris
fortuna consentiens. nam post multas hostium cedes sic viriliter eum constat peremptum,
ut tam {263} gloriosum superstis pater optasset interitum. reliqui vero germani
eius eo occiso fugantur iuxta litus Pontici maris, ubi prius Gothos sedisse descripsimus.
cesserunt itaque Hunni, quibus cedere putabatur universitas. adeo discidium perniciosa
res est, ut divisi corruerent, qui adunatis viribus territabant. haec causa Ardarici
regis Gepidarum felix affuit diversis nationibus, qui Hunnorum regimini inviti
famulabantur, eorumque diu maestissimos animos ad helaritatem libertatis votivam
erexit; venientesque multi per legatos suos ad solum Romanum et a principe tunc
Marciano gratissime suscepti distributas sedes, quas incolerent, acceperunt.
{264} Nam Gepidi Hunnorum sibi sedes viribus vindicantes totius Daciae fines
velut victores potiti nihil aliud a Romano imperio, nisi pacem et annua sollemnia,
ut strenui viri, amica pactione postulaverunt. quod et libens tunc annuit imperator
et usque nunc consuetum donum gens ipsa a Romano suscipit principe. Gothi vero
cernentes Gepidas Hunnorum sedes sibi defendere Hunnorumque populum suis antiquis
sedibus occupare, maluerunt a Romano regno terras petere quam cum discrimine suo
invadere alienas, accipientesque Pannoniam; quae in longo porrecta planitiae habet
ab oriente Moesiam superiorem, a meridie Dalmatiam, ab occasu Noricum, a septentrione
Danubium, ornata patria civitatibus plurimis, quarum prima Syrmis, extrema Vindomina.
{265} Sauromatae vero quos Sarmatas dicimus et Cemandri et quidam ex Hunnis
parte Illyrici ad Castramartenam urbem sedes sibi datas coluerunt ex quo genere
fuit Blivila dux Pentapolitanus eiusque germanus Froila et nostri temporis Bessa
patricius. Scyri vero et Sadagarii et certi Alanorum eum duce suo nomine {266}
Candac Scythiam minorem inferioremque Moesiam acceperunt. cuius Candacis Alanoviiamuthis
patris mei genitor Paria, id est meus avus, notarius; quousque Candac ipse viveret,
fuit, eiusque germanae filio Gunthicis, qui et Baza dicebatur, mag. mil., filio
Andages fili Andele de prosapia Amalorum descendente, ego item quamvis agramatus
Iordannis ante conversionem meam notarius fui. Rugi vero aliaeque nationes nonnullae
Bizzim et Arcadiopolim ut incolerent, petiverunt. Hernac quoque iunior Attilae
filius cum suis in extrema minoris Scythiae sedes delegit. Emnetzur et Vltzindur
consanguinei eius in Dacia ripense Vto et Hisco Almoque potiti sunt, multique
Hunnorum passim proruentes tunc se in Romania dediderunt, e quibus nunc usque
Sacromontisi et {267} Fossatisii dicuntur. erant si quidem et alii Gothi, qui
dicuntur minores, populus inmensus, cum suo pontifice ipsoque primate Vulfila,
qui eis dicitur et litteras instituisse. hodieque sunt in Moesia regionem incolentes
Nicopolitanam ad pedes Emimonti gens multa, sed paupera et inbellis nihilque habundans
nisi armenta diversi generis pecorum et pascua silvaque lignarum; parum tritici
citerarumque specierum terras fecundas. vineas vero nec, si sunt alibi, certi
eorum cognoscent ex vicina loca sibi vinum negotiantes; nam lacte aluntur plerique.
{268} Ergo, ut ad gentem, unde agimus, revertamur, id est Ostrogotharum, qui
in Pannonia sub rege Valamir eiusque germani Thiudimer et Videmir morabantur,
quamvis divisa loca, consilia tamen unita (nam Valamer inter Scamiungam et Aqua
nigra fluvios, Thiudimer iuxta lacum Pelsois, Vidimer inter utrosque manebant),
contigit ergo, ut Attilae fili contra Gothos quasi desertores dominationis suae,
velut fugacia mancipia requirentes, venirent {269} ignarisque aliis fratribus
super Valamer solum inruerent. quos tamen ille quamvis cum paucis excepit diuque
fatigatis ita prostravit, ut vix pars aliqua hostium remaneret quae in fuga versa
eas partes Scythiae petere, quas Danabri amnis fluenta praetermeant, quam lingua
sua Hunni Var appeIlant. eo namque tempore ad fratris Thiudimeri gaudii nuntium
direxit, sed eo mox die nuntius veniens feliciorem in domo Thiudimer repperit
gaudium. ipso si quidem die Theodoricus eius filius, quamvis de Erelieva concubina,
bonae tamen spei puerolus natus erat post tempus {270} ergo non multum rex Valamir
eiusque germani Thiudemir et Vidimiry consueta dum tardarent dona a principe Marciano,
quae ad instar strenuae acciperent et pacis foedera custodirent, missa legatione
ad imperatorem vident Theodericum Triarii filiuniy et hunc genere Gothico, alia
tamen stirpe, non Amala procreatum, omnino florentem cum suis, Romanorumque amicitiis
iunctum et {271} annua sollemnia consequentem, et se tantum despici. ilico furore
commoti arma arripiunt et Illyricum pene totum discurrentes in praeda devastant.
sed statim imperator animo mutato ad pristinam recurrit amicitiam missaque legatione
tam praeterita cum instantibus munera tribuit quam etiam de futuro sine aliqua
controversia tribuere compromittit, pacisque obsidem ab eis, quem supra rettulimus,
Theodoricum, infantulum Thiudimeris accipit: qui iam septepi annorum incrementa
conscendens octavum intraverat annum. quem dum pater cunctatur dare, patruus Valamir
extitit supplicator tantuni, ut pax firma inter Romanos Gothosque maneret. datus
igitur Theodoricus obses a Gothis duciturque ad urbem Constantinopolitanam Leoni
principi, et, quia puerulos elegans eraty meruit gratiam imperialem habere.
{272} Postquam ergo firma pax Gothorum cum Romanis effecta est, videntes Gothi
non sibi sufficere ea quae ab imperatore acciperent simulque solitam cupientes
ostentare virtutem, coeperunt vicinas gentes circumcirca praedari, primum contra
Sadagis, qui interiorem Pannoniam possidebant, arma moventes. quod ubi rex Hunnorum
Dintzic filius Attilae cognovisset, collectis secum qui adhuc videbantur quamvis
pauci eius tamen sub imperio remansisse Vitzinzures, Angisciros, Bittugures, Bardores,
venientesque ad Basianam Pannoniae civitatem eamque circumvallans {273} fines
eius coepit praedare. quod conperto Gothi ibi, ubi erant; expeditionemque solventes,
quam contra Sadagis collegerant, in Hunnos convertunt et sic eos suis a finibus
inglorios pepulerunt, ut iam ex illo tempore qui remanserunt Hunni et usque actenus
Gothorum arma formident. quiescente vero tandem Hunnorum gente a Gothis Hunumundus
Suavorum dux dum ad depraedandas Dalmatias transit, armenta Gothorum in campis
errantia depraedavit, quia Dalmatia Suaviae vicina erat nec a Pannonios fines
multum distabat, praesertim ubi tunc Gothi residebant. quid plurimum? {274} Hunimundus
cum Suavis vastatis Dalmatiis ad sua revertens, Thiudimer germanus Valameris regis
Gothorum non tantum iacturam armentorum dolens quantum metuens, ne Suavi, si inpune
hoc lucrarentur, ad maiorem licentiam prosilirent, sic vigilavit in eorum transitu,
ut intempesta nocte dormientes invaderet ad lacum Pelsodis consertoque inopinato
proelio ita eos oppressit, ut etiam ipsum regem Hunimundum captum omnem exercitum
eius, qui gladio evadissent, Gothorum subderet servituti, et dum multum esset
amator misericordiae, facta ultione veniam condonavit reconciliatusque cum Suavis
eundem, quem {275} ceperat, adoptans sibi filium, remisit cum suis in Suavia.
sed ilIe inmemor paternae gratiae post aliquod tempus conceptum dolum parturiens
Scirorumque gente incitans, qui tunc super Danubium consedebant et cum Gothis
pacifice morabantur, quatenas scissi ab eorum foedere secumque iuncti in arma
prosilerent gentemque Gothorum invaderent. tunc Gothis nihil mali sperantibus,
praesertim de utrisque amicis vicinis confisi, bellum exurgit ex inproviso coactique
necessitate ad arma confugiunt solitoque {276} certamine arrepto se suaqfue iniuria
ulciscuntur. in eo si quidem proelio rex eorum Valamir dum equo insidens ad cohortandos
suos ante aciem curreret, proturbatus equus corruit sessoremque suum deiecit,
qui mox inimicorum lanceis confossus interemptus est. Gothi vero tam regis sui
mortem quam suam iniuriam a rebellionibus exigentes ita sunt proeliati, ut pene
de gente Scirorum nisi qui nomen ipsud ferrent, et hi cum dedecore, non remansissent:
sic omnes extincti sunt.
{277} Quorum exitio Suavorum reges Hunimundus et Halaricus vereti; in Gothos
arma moverunt freti auxilio Sarmatarum, qui cum Beuca et Babai regibus suis auxiliarii
ei advenissent, ipsasque Scirorum reliquias quasi ad ultionem suam acrius pugnaturos
accersientes cum Edica et Hununlfo eorum primatibus habuerunt simul secum tam
Gepidas quam ex gente Rugorum non parva solacia, ceterisque hinc inde collectis
ingentem multitudinem {278} adgregantes ad amnem Bolia in Pannoniis castra metati
sunt. Gothi tunc Valatnero defuncto ad fratrem eius Thiudimer confugerunt. qui
quamvis dudum cum fratribus regnans, tamen auctioris potestatis insignia sumens;
Vidimer fratre iuniore accito et cum ipso curas belli partitus, coactus ad arma
prosilivit; consertoque proelio superior pars invenitur Gothorum, adeo ut campus
inimicorum corruentium cruore madefactus ut rubrum pelagus appareret armaque et
cadavera in modum collium tumulata campum {279} plus per decem milibus oppleverunt.
quod Gothi cernentes, ineffabili exultatione laetantur, eo quod et regis sui Valameris
sanguinem et suam iniuriam cum maxima inimicorum strage ulciscerentur. de vero
innumeranda variaque multitudine hostium qui valuit evadere, perquaquam effugati
vix ad sua inglorii pervenerunt.
{280} Post certum vero tempus instanti hiemali frigore amnemque Danubii solite
congelato - nam istiusmodi fluvius ille congelascit, ut in silicis modum pedestrem
vehat exercitum plaustraque et traculas vel quidquid vehiculi fuerity nec cumbarum
indigeat lintres - sic ergo eum gelatum Thiodimer Gothorum rex cernens pedestrem
ducit exercitum emensoque Danubio Suavis inprovisus a tergo apparuit. nam regio
illa Suavorum ab oriente Baibaros habet, ab occidente Francos. a meridie Burgundzones,
a septentrione Thuringos. {281} quibus Suavis tunc iuncti aderant etiam Alamanni
ipsique Alpes erectos omnino regentes, unde nonnulla fluenta Danubium influunt
nimio cum sonu vergentia. hic ergo taliterque munito loco rex Thiudimer hiemis
tempore Gothorum ductavit exercitum, et tam Suavorum gente quam etiam Alamannorum,
utrasque ad invicem foederatas, devicit, vastavit et pene subegit inde quoque
victor ad proprias sedes, id est Pannonias revertens Theodoricum filium suum,
quem Constantinopolim obsidem dederat, a Leone imperatore remissum cum magnis
muneribus gratanter excepit. {282} qui Theodoricus iam aduliscentiae annos contingens
expleta pueritia, decem et octo annos peragens, ascitis certis ex satellitibus
patris et ex populo amatores sibi clientesque consocians, paene sex milia viros,
cum quibus inconscio patre emenso Danubio super Babai Sarmaterum rege discurrit,
qui tunc de Camundo duce Romanorum victoria potitus superbiae tumore regnabat,
eoque superveniens Theodoricus interemit familiaque et censu depraedans ad genitorem
suum cum victoria repedavit Singidunum dehinc civitatem, quam ipsi Sarmatae occupassent,
invadens, non Romanis reddidit, sed suae subdedit dicioni.
{283} Minuentibus deinde hinc inde vicinarum gentium spoliis coepit et Gothis
victus vestitusque deesse et hominibus, quibus dudum bella alimonia prestitissent,
pax coepit esse contraria, omnesque cum magno clamore ad regem Thiudimer accedentes
Gothi orant, quacumque parte vellit, tantum ductaret exercitum. qui accito germano
missaque sorte hortatus est, ut ille in parte Italiae, ubi tunc Glycerius regnabat
imperator, ipse vero sicut fortior ad fortiorem regnum accederet Orientalem: quod
et factum est et mox {284} Vidimer Italiae terras intravit, extremum fati munus
reddens rebus excessit humanis, successorem relinquens Vidimer filium suumque
synonymum. quem GIycerius imperator muneribus datis de Italia ad Gallias transtulit,
quae a diversis circumcirca gentibus praemebantur, asserens vicinos ibi Vesegothas
eorum parentes regnare. quid multum? Vidimer acceptis muneribus simulque mandata
a Glycerio imperatore Gallias tendit seseque cum parentibus Vesegothis iungens
unum corpus efficiunt, ut dudum fuerant, et sic Gallias Spaniasque tenentes suo
iuri defendunt, ut nullus ibi alius prevaleret.
{285} Thiudimer autem, frater senior, cum suis transit Saum amnem Sarmatis
militibusque interminans bellum, si aliqui ei obstaret. quod illi verentes quiescunt,
immo nec praevalent ad tantam multitudinem. videns Thiudimer undique sibi prospera
provenire, Naissum primam urbem invadit IIlyrici filioque suo Theodorico sociatis
{286} Astat et Invilia comitibus per castro Herculis transmisit Vlpiana. qui venientes
tam eam quam Stobis mox in deditione accipiunt nonullaque loca Illyrici inaccessibilia
sibi primum tunc pervia feciunt. nam Eracleam et Larissam civitates Thessaliae
primum praedas ereptas, dehinc ipsas iure bellico potiuntur. Thiudimer vero rex
animadvertens felicitatem suam quam etiam filii nec his tantum contentus, egrediens
Naisitanam urbem paucis ad custodiam derelictis ipse Thessalonicam petiit, in
qua Helarianus {287} patricius a principe directus cum exercitu morabatur. qui
dum videret vallo muniri Thessalonicam nec se eorum conatibus posse resistere,
missa legatione ad Thiudimer regem muneribusque oblatis ab excidione eum urbis
retorquet initoque foedere Romanus ductor cum Gothis loca eis iam sponte, quae
incolerent, tradidit, {288} id est Cerru, Pellas, Europa, Mediana, Petina, Bereu
et alia quae Sium vocatur. ubi Gothi cum rege suo armis depositis composita pace
quiescunt. nec diu post haec et rex Thiudimer in civitate Cerras fatale egritudine
occupatus vocatis Gothis Theodoricum filium regni sui designat heredem et ipse
mox rebus humanis excessit.
{289} Theodorico vero gentis suae regem audiens ordinato imperator Zeno grate
suscepit eique evocaturia destinata ad se in urbe venire precepit, dignoque suscipiens
honore inter proceres sui palatii conlocavit et post aliquod tempus ad ampliandum
honorem eius in arma sibi eum filium adoptavit de suisque stipendiis triumphum
in urbe donavit, factusque consul ordinarius, quod summum bonum primumque in mundo
decus edicitur; nec tantum {290} hoc, sed etiam et equestrem statuam ad famam
tanti viri ante regiam palatii conlocavit. inter haec ergo Theodoricus Zenonis
imperio foedere sociatus, dum ipse in urbe omnibus bonis frueretur gentemque suam
in Illyrico, ut diximus, residentem non omnino idoneam aut refertam audiret, elegit
potius solito more gentis suae labore querere victum quam ipse otiose frui regni
Romani bona et gentem suam mediocriter victitare, secumque deliberans ad principem
ait: "quamvis nihil deest nobis imperio vestro famulantibus, tamen, si dignum
ducit pietas vestra, desiderium {291} mei cordis libenter exaudiat". cumque
ei, ut solebat, familiariter facultas fuisset loquendi concessa: "Hesperia",
inquid, "plaga, quae dudum decessorum prodecessorumque vestrorum regimine
gubernata est, et urbs illa caput orbis et domina quare nunc sub regis Thorcilingorum
Rogorumque tyrranide fluctuatur? dirige me cum gente mea, si praecepis, ut et
hic expensarum pondere careas et ibi, si adiutus a domino vicero, fama vestrae
pietatis inradiet. expedit namque, ut ego, qui sum servus vester et filius, si
vicero, vobis donantibus regnum illud possedeam: haut ille, quem non nostris,
tyrranico iugo senatum vestrum partemque rei publicae captivitatis servitio premat.
ego enim si vicero, vestro dono vestroque munere possedebo; si victus fuero, vestra
pietas nihil amittit, immo, ut diximus, lucratur expensas". {292} quo audito
quamvis egrae ferret imperator discessum eius, nolens tamen eum contristare annuit
quae poscebat, magnisque ditatum muneribus dimisit a se, senatum populumque ei
commendans Romanum. igitur egressus urbe regia Theodoricus et ad suos revertens
omnem gentem Gothorum, qui tamen ei prebuerunt consensum, Hesperiam tendit rectoque
itinere per Sirmis ascendit vicina {293} Pannoniae, indeque Venetiarum fines ingressus
ad Pontem Sontii nuncupatum castra metatus est cumque ibi ad reficienda corpora
hominum iumentorumque aliquanto tempore resedisset, Odoacer armatum contra eum
direxit exercitum. quem ille ad campos Veronenses occurrens magno strage delevit
castraque soluta finibus Italiae cum potiore audacia intrat, transactoque Pado
amne ad Ravennam regiam urbem castra componit tertio fere miliario ab urbe locus,
qui appellatur Pineta. quod cernens Odoacer intus se in urbe communit; indeque
subreptive noctu frequenter cum {294} suis egrediens Gothorum exercitnm inquietat,
et hoc non semel nec iterum, sed frequenter et pene molitur toto triennio. sed
frustra laborat, quia cuncta Italia dominum iam dicebat Theodoricum et illius
ad nutum res illa publica obsecundabat. tantum ille solus cum paucis satellitibus
et Romanos, qui aderant, et fame et bello cotidie intra Ravennam laborabat. quod
dum nihil proficeret, missa {295} legatione veniam supplicat. cui et primum concedens
Theodoricus postmodum ab hac luce privavit tertioque, ut diximus, anno ingressus
sui in Italia Zenonemque imp. consultu privatum abitum suaeque gentis vestitum
seponens insigne regio amictu, quasi iam Gothorum Romanorumque regnator, adsumit
missaque legatione {296} ad Lodoin Francorum regem filiam eius Audefledam sibi
in matrimonio petit. quam ille grate libenterque concessit suosque filios Celdebertum
et Heldebertum et Thiudebertum credens hac societate cum gente Gothorum inito
foedere sociari. sed non adeo ad pacis concordiam profuit ista coniunctio, quia
saepenumero propter Gallorum terras graviter inter se decertati sunt, numquamque
Gothus Francis cessit, dum viveret Theodoricus.
{297} Antequam ergo de Audefledam subolem haberet, naturales ex concubina,
quas genuisset adhuc in Moesia, filias, unam nomine Thindigoto et aliam Ostrogotho.
quas mox in Italiam venit, regibus vicinis in coniugio copulavit, id est unam
Alarico Vesegotharum et aliam Sigismundo Burgundzonorum. {298} de Alarico ergo
natus est Amalaricus. quem avus Theodoricus in annis puerilibus utroque parente
orbato dum fovet atque tuetur, comperit Eutharicum Veterici filium Beretmodi et
Thorismodi nepotem, Amalorum de stirpe descendentem, in Spania degi, iuvenili
aetate prudentia et virtute corporisque integritate pollentem. ad se eum facit
venire eique Amalasuentham filiam suam in matrimonio iungit. {299} et ut in plenum
suam progeniem dilataret, Amalafridam germanam suam matrem Theodahadi, qui postea
rex fuit Africa, regi Vandalorum coniuge dirigit Thrasamundo filiamque eius neptem
suam Amalabergam Thuringorum regi consociat Hermmefredo. {300} Pitzamum quoque
suum comitem et inter primos electum ad obtinendam Sirmiensem dirigit civitatem.
quam ille expulso rege eius Trasarico, filio Trapstilae, retenta eius matre obtinuit
inde contra Savinianum Illyricum mag. mil., qui tunc cum Mundone paraverat conflictum,
ad civitatem cognomine Margo planum, quae inter Danubium Margumque fluminibus
adiacebat, cum duobus milibus ergo peditum; equitibus quingentis in Mundonis solacia
{301} veniens Illyricianum exercitum demolivit. nam hic Mundo de Attilanis quondam
origine descendens Gepidarum gentem fugiens ultra Danubium in incultis locis sine
ullis terrae cultoribus divagatus et plirisque abactoribus scamarisque et latronibus
undecumque collectis turrem quae Herta dicitur super Danubii ripam positam occupans
ibique agresti ritu praedasque innectens vicinis regem se suis grassatoribus fecerat
hunc ergo pene desperatum et iam de traditione sua deliberantem Petza subveniens
e manibus {302} Saviniani eripuit, suoque regi Theodorico cum gratiarum actione
fecit subiectum. non minore tropeo de Francis per Ibbam, suum comitem, in Galliis
adquisivit plus triginta milia Francorum in proelio caesa. nam et Thiudem suum
armigerum post mortem Alarici generi tutorem in Spaniae regno Amalarici nepotis
constituit. qui Amalaricus in ipsa aduliscentia Francorum fraudibus inretitus
regnum cum vita amisit. post quem Thiudis tutor eodem regno ipse invadens, Francorum
insidiosam calumniam de {303} Spaniis pepulit, et usque dum viveret, Vesegothas
contenuit post quem Thiudigisglosa regnum adeptus, non diu regnans defecit occisus
a suis. cui succedens hactenus Agil continet regnum. contra quem Atanagildus insurgens
Romani regni concitat vires, ubi et Liberius patricius cum exercitu destinatur.
nec fuit in parte occidua gens, quae Theodorico, dum adviveret, aut amicitia aut
subiectione non deserviret.
{304} Sed postquam ad senium pervenisset et se in brevi ab hac luce egressurum
cognusceret, convocans Gothos comites gentisque suae primates Athalaricum infantulum
adhuc vix decennem, filium filiae suae Amalasuenthae, qui Eutharico patre orbatus
erat, regem constituit, eisque in mandatis ac si testamentali voce denuntians,
ut regem colerent, senatum populumque Romanum amarent principemque {305} Orientalem
placatum semper propitiumque haberent post deum. quod praeceptum quamdiu Athalaricus
rex eiusque mater adviverent, in omnibus custodientes pene per octo annos in pace
regnarunt: quamvis Francis de regno puerili desperantibus, immo in contemptu habentibus
bellaque parare molientibus quod pater et avus Gallias occupasset, eis concessit
cetera in pace et tranquillitate possessa. dum ergo ad spem iuventutis Athalaricus
accederet, tam suam aduliscentiam quam matris viduitatem Orientis principi commendavit,
sed in brevi infelicissimus inmatura morte praeventus, rebus humanis excessit
{306} tum mater, ne pro sexus sui fragilitate a Gothis sperneretur; secum deliberans,
Theodahadum consubrinum suum germanitatis gratia accersitum a Tuscia, ubi privatam
vitam degens in laribus propriis erat, in regno locavit qui inmemor, consanguinitatis
post aliquantum tempus a palatio Ravennate abstractam in insulam laci Bulsiniensis
eam exilio religavit, ubi paucissimos dies in tristitia degens ab eius satellitibus
in balneo strangulata est.
{307} Quod dum Iustinianus imperator Orientalis audisset et quasi susceptorum
suorum morte ad suam iniuriam redundaret, sic est commotus. eodem namque tempore
de Africa Vandalicum cum per fidelissimum suum patricium Belesarium. reportasset
triumphum, nec mora in ipso tempore madentibus adhuc armis cruore {308} Vandalico
contra Gothos per eundem ducem movit procinctum. qui dux providentissimus haud
secus arbitratus Getarum subicere populum, nisi prius nutricem eorum occupasset
Siciliam. quod et factum est Trinacriaque ingressus mox Gothi, qui Syracusanum
oppidum insidebant, videntes se nihil praevalere cum suo duce Sinderith ultro
se Belesario dediderunt, cumque ergo Romanus ductor Siciliam pervasisset, Theodahadus
comperiens Evermud generum suum cum exercitu ad fretum, quod inter Campaniam Siciliamque
interiacet et de Tyrreni maris sinu vastissimum Adriaticus {309} aestus evolvitur,
custodiendum direxit ubi cum Evermud accessisset Regium oppidum, castra composuit
nec mora deterioratam causam cernens suorum ad partes victoris paucis et fidelissimis
famulis consciis movit, ultroque se Belesarii pedes advolvens Romani regni optat
servire principibus. quod Gothorum exercitus sentiens suspectum Theodahadum clamitat
regno pellendum et sibi ductorem suum Vitiges, qui armiger eius fuerat, in rege
levandum. {310} quod et factum est; et mox in campos Barbaricos Vitiges in regno
levatus Romam ingreditur praemissisque Ravenna fidelissimis sibi viris Theodahadi
necem demandat qui venientes imperata sibi perficiunt et occiso Theodahado regem
qui a rege missus adveniebat et adhuc in campos Barbaricos erat Vitigis populis
nuntiat. {311} inter haec Romanus exercitus emenso fireto Campaniam accedens,
subversumque Neapolim Romae ingreditur; unde ante paucos dies rex Vitigis egressus,
Ravenna profectus, Mathesuentam filiam Amalasuenthae Theodorici quondam regis
neptem sibi in matrimonio sociarat. cumque his novis nuptiis delectatus aulam
regiam fovit Ravenna, Roma egressus imperialis exercitus munita utriusque Tusciae
loca invadit quod cernens per nuntios Vitiges, cum Hunila duce Gothorum manu armis
conserta mittit Perusia. {312} ubi dum Magnum comitem cum parvo exercitu residentem
obsessione longa evellere cupiunt, superveniente Romano exercitu ipsi evulsi et
omnino extincti sunt quod audiens Vitiges ut leo furibundus omnem Gothorum exercitum
congregat Ravennaque egressus Romanas urces obsidione longa fatigat sed frustrata
eius audacia post quattuordecim menses ab {313} obsidione Romanae urbis aufugit
et se ad Ariminensem oppressionem praeparat uncle pari tenore frustratus fugatusque
Ravenna se recepit: ubi obsessus nec mora ultro se ad partes dedit victoris cum
Mathesuentha iugale regiasque opes. et sic famosum regnum fortissimamque gentem
diuque regnantem tandem pene duomillensimo et tricesimo anno victor gentium diversarum
Iustinianus imperator per fidelissimum consulem vicit Belesarium, et perductum
Vitiges Constantinopolim patricii honore donavit. ubi plus biennio demoratus imperatorisque
in affectu coniunctus rebus {314} excessit humanis. Mathesuentham vero iugalem
eius fratri suo Germano patricio coniunxit imperator. de quibus post humatum patris
Germani natus est filius idem Germanus. in quo coniuncta Aniciorum genus cum Amala
stirpe spem adhuc utriusque generi domino praestante promittit.
{315} Haec hucusque Getarum origo ac Amalorum nobilitas et virorum fortium
facta. haec laudanda progenies laudabiliori principi cessit et fortiori duci manus
dedit, cuius fama nullis saeculis nullisque silebitur aetatibus, sed victor ac
triumphator Iustinianus {316} imperator et consul Belesarius Vandalici Africani
Geticique dicentur. haec qui legis, scito me maiorum secutum scriptis ex eorum
latissima prata paucos flores legisse, unde inquirenti pro captu ingenii mei coronam
contexam. nec me quis in favorem gentis praedictae, quasi ex ipsa trahenti originem,
aliqua addidisse credat quam quae legi et comperi, nec si tamen cuncta. quae de
ipsis scribuntur aut referuntur, complexus sum, nec tantum ad eorum laudem quantum
ad laudem eius qui vicit exponens.
|